Hiç haber vermiyorsunuz; Türk diplomasinin başı Mevlüt Çavuşoğlu ve saklı işler prensi Hakan Fidan, Soçi’de Çeçen önder Ramzan Kadirov’la bir ortaya gelmiş. Rusya Federasyonu Lideri Vladimir Putin’in Müslüman başkanları ağırlarken Kadirov’u da heyetine dahil etme geleneği Türkiye sözkonusu olunca çalışmıyordu. Demek ki ilgiler yeni bir düzeye sıçradı. Çeçen direnişine karşı Ruslardan silahı devralan Kadirov, Kafkas diasporasının kalabalık olduğu Türkiye’de istenmeyen bir isim. Ortaya bir de Çeçenleri gaye alan cinayetler girdi. Hükümet, Kadirov’u muhatap almaktan kaçınıyordu. Erdoğan, Putin’le baş başa 4 saat geçirirken Kadirov da Çavuşoğlu ve Fidan’la hasbihal etmiş. Kendi Telegram hesabından paylaştı. Dışişleri’ne kalsaydı bir şey bilmeyecektik. Kadirov diyor ki; “Türkiye ile Çeçen Cumhuriyeti ortasında çeşitli mevzularda yakın işbirliğinin kurulması gerektiği konusunda hemfikir olduğumuz gayri resmi, doyurucu ve verimli bir görüşme gerçekleştirdik. Çavuşoğlu bu gayri resmi görüşmenin alakaların geliştirilmesi ve temasların kurulması için bir başlangıç olması umudunu söz etti. Ortak teşebbüslerden her iki tarafın da yararlanacağını kaydettim. Görüşmenin sonunda seçkin konuklar beni Türkiye’ye davet etti. Alışılmış ki kabul ettim.”
Umarız bu işbirliği Çeçen diasporası ile Çeçenya ortasındaki bağlantıların yanı sıra ekonomik, toplumsal ve kültürel bağların gelişmesine hizmet eder. Ve umarız operasyonel boyutları olan bir işbirliğine evrilmez. Fidan ve Kadirov tıpkı kareye girince akla binbir şey geliyor. Kadirov, Putin’in Çeçen vücudundaki hali sayılır.
BASIN TOPLANTISI NİÇİN YOK, AÇIKLAMA NİÇİN KISA, PERDE GERİSİ NİÇİN BOŞ?
Güya tepenin sonuçlarını yazmak için masaya kurulmuştum, Kadirov sabote etti!
Geçelim asıl probleme; Erdoğan’ın Putin’le 4 saatlik görüşmesinden ne çıktı?
Çetin evraklar üzerinde bu kadar mesai uzun bir basın toplantısını, ayrıntılı bir ortak açıklamayı ve dönüşte gazetecilere ek değerlendirmeleri gerektirirdi. Birincisi olmadı, ikincisi kısa kaldı, üçüncüsü içeriksizdi.
Ortak basın toplantısının iptalini neye bağlamak lazım?
– Rus medyasının dikkat çektiği üzere hareketleri yavaşlayan Erdoğan’ın sıhhat durumuna mı?
– Anlaşamadıkları mevzuların basının huzurunda ortalığa saçılmasından kaçınmalarına mı?
– Yoksa Ukrayna’da savaş devam ederken, Rusya’ya yaptırımlar katlanırken Batılı ortakları nezdinde yeni yerinin keyfini çıkartan Erdoğan’ın, Putin’i kurtaran adam manzarası vermek istememesine mi?
Bu temasların her iki başkanı de tatmin ettiğini söyleyebiliriz lakin kimi hususlar daha fazla müzakereyi gerektiriyor.
Kommersant’a nazaran önderler baş başa görüşürken gerek gördüklerinde heyetlerinden teknik yardım da aldı. Şiddetli bahisler masadaydı.
Ortak bildiride ticaret hacminin istikrarlı bir temelde artırılması, farklı alanlarda işbirliğinin güçlendirilmesi, İstanbul Mutabakatı’nın Rus tahıl ve gübre eserlerinin kesintisiz ihracını da kapsayacak biçimde tam uygulanmasının yanı sıra Suriye ve Libya’da beylik vurgular yer aldı.
Ticaret Bakanı Mehmet Muş ve Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksandr Novak’ın imza koyduğu “Ekonomik İş Birliği Mutabakat Zabtı” tek somut sonuç. Onun da içeriği meçhul. Erdoğan mutabakatı ilişikler için bir yol haritası olarak nitelendirdi. Ticaret hacminde gaye 100 milyar dolar. 2021’de sayı yüzde 57 artışla 33 milyar dolardı. Artış bu yıl da sürüyor. Türkiye ambargo altındaki Rusya’nın yeni nefes borusu haline gelirken Rusların ödeme yahut para transferlerini kolaylaştıracak arayışlar var. Merkez Bankası liderleri da Tahran’dan sonra Soçi’de bir ortaya geldiğine nazaran bir düzenek üzerinde çalışılıyor demektir. Ayrıyeten İstanbul’un bu işlerde daha deneyimli olan Dubai ile müsabakası lazım. Ruslar için açılan kapı Erdoğan için de nefes borusu. Suudi-Emirlikler ekseninden beklentiler sade suya tirit. Rus sermayesi İstanbul’a demir atar bir de Putin, Akkuyu Nükleer Santrali için beklenen paraları aktarırsa Erdoğan tahminen kışı donmadan atlatıp 2023 seçimine kasveti dağıtır. Ötekinin parasıyla kendine gelecek, ne sefilce!
AKKUYA’DA MESKEN ÖDEVİ EKSİK
Kritik bahislerden biri Akkuyu Nükleer Santrali’ydi. Santralin sahibi pozisyonundaki Akkuyu Nükleer AŞ’nin Türk-Rus iştirakindeki yüklenici firma IC İçtaş’ın mukavelesini feshetmesi projenin büsbütün Ruslaştırıldığına dair bir kakofoni yarattı. Muhalefet partileri de bu argüman üzerinde sörf yapıyor. Lakin sıkıntı şu ki yüzde 49’luk Türk payı için adım atması gereken taraf Türkiye. Erdoğan’ın dediği üzere “Putin’le bu mevzuyu görüşmemek olmazdı.”
Peki sonuç? 2023’e açılış gayesi konulmuş santraldeki aksaklıklar nasıl giderilecek? Yüzde 49’luk payını dolduramayan Türkiye’nin iştiraki nasıl olacak?
Rusların argümanlarının çürütülemediğini Erdoğan’ın kendi tabirinden çıkarıyoruz: “Akkuyu’daki çalışmaları yerinde izleyeceğim. Ondan sonra Putin’e durumu aktaracağım. Ona nazaran de yol haritamızı belirleyelim diyeceğim.”
Yani Erdoğan konut ödevini yapmadan Soçi’ye gitti, eli boş döndü. Türkiye günlerdir ROSATOM’un Akkuyu’nun tamamlanması için 15 milyar dolarlık yatırımın 5 milyar dolarlık kısmını Türkiye’ye aktardığına dair haberlerle yatıp kalkıyor. Bu mevzu da hâlâ karanlıkta; para nasıl geldi, ruble olarak mı dolar olarak mı, geldiyse nereye aktı?
Enerji krizi tırmanırken Türkiye kuvözde yaşamıyor. Türkiye doğalgaz pazarlıklarında nasıl bir yol izliyor, nasıl bir hazırlık yapıyor? Doğalgaz ödemeleri nasıl yapılacak? Ödemeleri Ruslara tahvil satarak yapma önerisi karşılık buldu mu? Belirli değil. Putin, Soçi’de görüşmenin başında Türk Akımı’nın Avrupa’ya kesintisiz gaz taşıdığına dikkat çekti. “Türkiye’ye müteşekkir olmaları gerekir” diyerek Kuzey Akım 1 ve Kuzey Akım 2’deki nasibini kapatan Avrupalılara laf çaktı.
Doğalgaz ödemelerinin kısmen ruble ile yapılması kararlaştırıldı. Erdoğan’ın istediği ticarette aşikâr ölçüde karşılıklı lokal paraların kullanılmasıydı, Soçi’den çıkan mutabakat bu değil. Erdoğan “Tabii bu ziyaretin bir hoş tarafı da şu; Putin’le ruble üzerinde mutabık kaldık.” Bunun iki ülkeye de güç katacağını söyledi. Erdoğan yaptırım atlatma sistemi olarak öbür bir katkıya da değindi: “Bir de Rusya’nın Mir kartı var. Beş bankamız üzerinde çalışmalarını sürdürüyor” dedi. Rus tüccarlar ve turistler rahat ödeme yapabilsin diye…
Malum ruble ile ödeme şartı “dost olmayan” ülkeler için. Ve ruble ile ödeme düzeneği Rus parasını pahalı kıldı. Bu durumda Türkiye’nin çıkarı ne olacak? Rusların Türkiye’de ruble harcamaları ya da Rusya’daki Türk işadamlarına paralarını ruble olarak tahsil etmesi doğalgaz ödemeleri için gerekli ölçüsü karşılayacak mı? Mutabakat fiyat indirimini de kapsıyor mu? Meçhul.
Kommersant “Türkiye ile eski ödeme nizamı devam etse Avrupa için özel bir ceza varmış üzere görünecekti” yorumunu yapıyor. Putin’in bu kadar incelik gösterdiğini düşünmek göz yaşartıcı. Doğal ki değil.
PUTİN, ERDOĞAN’I SIKIŞTIRIYOR: BİZİM TAHILIMIZ VE GÜBREMİZ NE OLACAK?
Putin’le kimyasal ahenk Ukrayna krizinde Erdoğan’ı Batı-Rusya ortasında aranan başkan yaptı. Erdoğan buğday mutabakatıyla elde ettiği diplomatik sermayeyi savaşı durduracak arabuluculuk için kullanmak istiyor. Putin’i Ukrayna başkanı Volodimir Zelenski ile buluşturma teklifini Soçi’de de yineledi. Olumlu cevap alamadı. Putin, Batılıların Kiev için yapabileceklerinin sonunu görünceye kadar Erdoğan’ın teklifini stepnede tutuyor. Zelenski de Washington-Londra-Varşova çengelinden kurtulup kendi başına karar veremiyor. Onlar hazır olmadıkça Erdoğan bir şey yapamaz.
Buğday mutabakatıyla ilgili olarak da bastırma sırası Ruslarda. Erdoğan, Putin’in beklentisini lisana getirmiş. İstanbul Boğazı’ndan geçen birinci gemiden sonra sırada 20 civarında gemi olduğunu belirterek “Rusya diyor ki ‘Benim malım çok fazla. Taban 40 milyon ton mal çıkarabilirim. Bizdekilere ne vakit aracılık edeceksiniz?’ İlgili bakanlıklarımız süratle çalışıyorlar. Alışılmış ortada kara kediler var” demiş. Kara kedileri de açsaymış biraz…
ŞAM-ANKARA SINIRINDA MUHABERATLAR DİYALOGU
Suriye’de yeni askeri harekât için de yeşil ışık yok. Lakin Erdoğan birinci kere istihbarat seviyesindeki temaslara farklı bir vurgu yaptı. Motamot şöyle dedi: “Putin, Türkiye’ye yönelik adil bir yaklaşım sürdürüyor. Terörle gayret noktasında her vakit yanımızda olacağını söz ediyor. Burada şunu ima ediyor; ‘Mümkün olduğunca bunları, rejimle birlikte çözme yolunu tercih ederseniz çok daha isabetli olur’. Biz de diyoruz ki, istihbarat örgütümüz Suriye istihbaratıyla zati bu bahisleri yürütüyor fakat bütün problem sonuç almak. İstihbaratımız, Suriye istihbaratıyla bu çalışmayı yürütürken, hâlâ terör örgütleri fellik fellik at oynatıyorsa bize dayanak vermeniz gerekiyor diyoruz. Bu mevzuda da mutabakatımız var.”
Şam’la yeni bir başlangıcın ön kaidesi; Kürtlere karşı düşmanlıkta paydaşlık. Erdoğan mealen “Benim yürüttüğüm savaşı sen de yürüteceksin” diyor. Yani fiili özerlik bitecek, Kürtlere statü verilmeyecek! Kremlin tepe öncesi Türkiye’nin tasalarına hak verdiklerini belirtti fakat mümkün bir harekatın yeterli sonuçlar vermeyeceği ihtarında bulundu. 19 Temmuz’da Tahran’daki Astana doruğundan çıkmayan yeşil ışığın Soçi’de yanması için yeni bir münasebet oluşmadı. Stratejik ilgilerin hatırı her vakit Erdoğan’ı şenlendirecek sonuçlar vermiyor.
Ortak bildiriler tahlil tekliflerinde bir çakışma olduğu manasına gelmiyor. Tarafların yol haritaları, terör örgütü tarifleri ve tahlil teklifleri birbiriyle uyuşmuyor.
PUTİN’DEN ERDOĞAN’A ‘ŞANGHAY BEŞLİSİ’
Karabağ’da tansiyon tırmanırken bu bahse ortak bildiride girilmemesi değişikti. Ermeni tarafı Azerbaycan’ın yeni bir oldubittiyle Karabağ’ın fiili statüsünü bitirecek bir mazeret aradığını düşünüyor. Azerbaycan tarafı ise Erivan’ın Bakü ve Ankara ile ilgileri olağanlaştırma kararlılığını sabote etmek isteyen şahinlerin Karabağ’da oyun oynadığına inanıyor. Bu husus illaki konuşulmuştur. Ama aşikâr ki iki önder de Karabağ’ı ortalarında bir kara kedi olarak görmek istemiyor. Erdoğan’ın Kafkasya hayalleri 9 Kasım 2020 Ateşkes Muahedesi ile Rus garantörlüğüne bağlandı. O yüzden Putin’i kızdırmaya gelmez.
Bir de Erdoğan, Putin’den eylülde Özbekistan’daki “Şanghay Beşlisi toplantısına davet aldığını” söyledi. Kast ettiği Şangay İşbirliği Örgütü. Üye sayısı 5 değil 8. İran’la “Şanghay Dokuzlusu” olacak. Erdoğan’a ‘update’ lazım.
Yol ayrımına geldiğinde Türkiye’nin Batı’dan yana olacağı Rusya’da kurumsal bir kanaat. Putin de Erdoğan’a güvenmiyor fakat onu kendi limanlarında yüzdürmenin stratejik kazanımlarına inanıyor. Bugün Şanghay, tahminen sonra BRICS.
PUTİN, 2023’DE ERDOĞAN’I KURTARIR MI?
Putin, Erdoğan’ın çaresizliğinden keyif alıyor. Arbedeli işbirliği modeli Putin’in çok işine yaradı. Erdoğan’ın hesapsız maceraları sayesinde Suriye’ye kazık çaktı, buradan Körfez’le ilgilere yeni yollar ekledi, Libya’da ayağına yer açtı, Suriye-Libya ilişkileri üzerinden Afrika operasyonlarını genişletti, Karabağ’a barış gücü misyonuyla Güney Kafkasya patronluğuna geri döndü. Erdoğan Suriye, Libya ve Kafkasya’da Putin’in eline bakıyor. Kim kazandı?
Ha buradan hareketle bazıları Putin’i, 2023 seçiminde Erdoğan’ı kurtaracak önder olarak görüyor. Spekülasyon sel üzere. Ruslar, Türkiye-Rusya bağlantılarında dostluk ile düşmanlık ortasında gri bir yol olduğuna inanmıştır. Bu inancın Türkiye’de de karşılığı vardır. İki taraf da bir önderin düşüşü ve ötekinin yükselişinden bir tufan çıkmayacağını bilir.
Duvar