Türk makamları, liranın yenilenen düşüşünü durdurmak emeliyle kurumsal müşterilerin döviz alımlarını sınırlamak için ülke bankaları üzerindeki baskıyı artırdı.
Türkiye’nin finans merkezi İstanbul’daki bankacılar, merkez bankasının artan müdahalesiyle karşı karşıya kaldıklarını ve yetkililerin 1 milyon dolar üzere düşük bedeldeki kurumsal FX süreçlerini bile araştırdıklarını söylüyor. Üst seviye bir Türk bankacı, “1 milyon dolar yahut 2 milyon dolar için bile olsa denetim etmek için arıyorlar: alıcı kim?” dedi. “Kurumsal akış konusunda nitekim kaygılılar.”
Müdahale, Türk yetkililerin son 12 ayda dolar karşısında yüzde 45 oranında düşen ve enflasyonun yükselmesine neden olan bir para ünitesini sabitlemek için uyguladıkları en son alışılmadık taktik.
Finans bölümü, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın güçlü siyasi baskısı altındayken, bankacılar, büyük döviz alımları için merkez bankasından evvelden onay alma taleplerine uymaktan diğer dermanları olmadığını söylüyorlar. Kimi durumlarda, ticari bankalara, bilhassa 5 milyon dolardan fazla kıymete sahip olanlar olmak üzere, müşterileri için FX alımlarını kolaylaştırmayı reddetmeleri emredilmiş.
Türk yetkililer son yıllarda bankaların ve şirketlerin işleyişine tekraren müdahale ederken, öteki bir bankacı müdahalenin “yoğunlaştığını” ve “daha yakından incelendiğini” söyledi.
Türk bankacılık dalıyla yakın bağları olan bir kişi, durumun iş dünyasında telaş yarattığını söyledi. “Bu, şirketler ortasında gereksinim duydukları kadar FX satın alamayacakları konusunda tasalara yol açıyor.”
İşletmeler, yurtdışından satın alınan hammaddeler için ödeme yapmaktan büyük döviz borç ödemelerine kadar bir dizi nedenden dolar ve avroya gereksinim duyuyorlar. Fakat Türk yetkililer, kimi firmaların liraya karşı spekülasyon yaptığına dair tasalarını lisana getirdi.
Dört aylık göreli istikrarın akabinde, para ünitesi geçen haftanın ortasından bu yana dolar karşısında yüzde 4’e yakın paha kaybetti. Merkez bankasının döviz satışları ve tasarruf sahiplerini nakitlerini lira hesaplarına park etmeye teşvik etmeyi amaçlayan alışılmışın dışında siyaset tedbirleri, 2022’nin açılış aylarında bir çeşit sıva misyonu görmüştü.
Pazartesi günü, lira sembolik eşik TL15’ten dolara karşı düştü ve halkın daha geniş iktisadın sıhhatinin barometresi olarak görülen bir para ünitesine olan itimadını azalttı.
Türk şirketleri ve bankaları üzerindeki döviz süreçlerini sınırlamaları için yapılan son baskı dalgası, ülkenin döviz piyasalarındaki likiditenin sonlu olduğu bir vakitte geliyor. Bu da nispeten küçük dolar yahut avro alımlarının büyük bir tesire sahip olabileceği manasına geliyor.
Bankacılardan biri, yetkililerin taleplerinde “saygılı” olduklarını söyledi ve ekledi: “Merkez Bankası’ndakiler bunun kalıcı bir tahlil olamayacağını biliyorlar.”
Merkez Bankası yorum yapmaktan kaçındı.
Yüksek faiz oranlarından hazzetmeyen Erdoğan, Haziran 2023’ten evvel yapılması gereken cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerine hazırlanırken ultra düşük gerçek borçlanma maliyetlerini korurken lirayı istikrara kavuşturmaya çalışmak için bir dizi alışılmadık prosedür kullandı.
Ülkenin gösterge borç verme oranının yüzde 14 olmasıyla, yıllık yüzde 70’lik enflasyon dikkate alındığında gerçek faiz oranı eksi yüzde 56’da duruyor ve bu da lira varlıklarını tutmak için güçlü bir caydırıcılık yaratıyor.
Yükselen global güç maliyetlerinin tetiklediği genişleyen ticaret dengesizliği, diğer bir zayıflık kaynağı ve döviz talebini daha da kötüleştirdi.
İstanbul merkezli bir analist olan Haluk Burumçekçi’ye nazaran, uzun vakittir döviz rezervlerinin yetersiz olduğu görülen merkez bankası, 2022’nin birinci üç ayında lirayı savunmak için yaklaşık 24 milyar dolar harcadı.
Aralık ayında açıklanan bir hükümet tasarruf planı, ferdi tasarruf sahiplerini ve şirketleri, paralarını liraya geçirmeleri durumunda yabancı para ünitesi riskinden muhafaza kelamı vererek 55 milyar dolar çekti. Ocak ayında, ihracatçılara döviz gelirlerinin yüzde 25’ini merkez bankasına satmaları gerektiği söylendi – bu oran Nisan ayında yüzde 40’a yükseltildi.
[email protected]