Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi’nin hazırladığı rapor çoğunluğunu bayanların oluşturduğu ve birçoklarının kayıt dışı çalıştığı konut personellerinin beşere yakışır şartlarda çalışabilmesi için ILO’nun 189 Sayılı Konut Çalışanları Kontratı ışığında daha fazla toplumsal müdafaaya ve inançlı istihdama dâhil edilmeleri gerektiğini vurguluyor.
Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi, çoğunluğu bayan olan ve kayıt dışı çalışan mesken çalışanlarının global salgınla daha da derinleşen sosyo-ekonomik problemlerini ve şartlarını ortaya koymak ve konut çalışanlarının çalışma şartlarının güzelleştirilmesine yönelik tahlil teklifleri sunmak emeliyle bir rapor hazırladı.
Rapor, 17 Haziran 2021 tarihinde işçi-işveren örgütleri ve kamu kurumları temsilcilerinin iştirakiyle gerçekleşen çevrim içi aktiflikte kamuoyuyla paylaşıldı.
Dr. Ceyhun Güler tarafından hazırlanan “Ev İşçiliğinin Türkiye’deki Görünümü: Kapsam, Boyut ve Sorunlar” Raporu konut personellerinin mevcut sosyo-ekonomik ve hukukî durumunu ve sıkıntılarını iş sıhhati ve güvenliği, çalışma kuralları, istihdam edilme metotları, sendikal haklar ve örgütlenme, kontrol ve teftiş bağlamında tahlil ederek, konut emekçilerinin beşere yakışır çalışma şartlarında çalışmalarına ve mevcut meselelerin tahliline yönelik siyaset tekliflerinde bulunuyor.
ILO Türkiye Ofisi’nin İsveç takviyesiyle yürüttüğü “Kadınlar İçin Daha Çok ve Daha Güzel İşler” Programı kapsamında hazırlanan ve mevzu ile bağlı kapsamlı literatür taramasının yanı sıra konut emekçileriyle, kamu kurumlarının, emekçi ve patron örgütlerinin temsilcileriyle derinlemesine yapılan görüşmeleri de yansıtan Rapor global salgının konut emekçilerinin çalışma şartlarına olan tesirini de ele alıyor.
Kayıt Dışılık ve Sayısal Dataların Azlığı Birbirini Etkileyen Öncelikli Sıkıntılar
Çoğunluğunu bayanların oluşturduğu konut çalışanlarının öncelikli meselelerinin kayıt dışı ve teminatsız istihdam olduğuna dikkat çeken rapor kayıt dışılığın tıpkı vakitte konut emekçilerinin sayılarının emniyetli bir formda tespit edilebilmesinin ve münasebetiyle konut emekçilerinin problemlerinin boyutunun belirlenmesinin ve bu meselelere yönelik tahlil tekliflerinin geliştirilmesinin önündeki en değerli mahzurlardan biri olduğuna vurgu yapıyor.
TÜİK bilgilerine nazaran Türkiye’de mesken işçierinin yüzde 90’ından fazlası bayanlardan oluşuyor ve mesken işiçilerini örgütleyen sendikaların verdiği bilgilere nazaran Türkiye’de bir milyonun üzerinde mesken emekçisi var.
Rapora nazaran, kayıt dışı çalışmanın yaygın olması, mesken emekçilerinin çalıştığı iş yerlerinin çoklukla özel hanelerden oluşması, personel patron ilgilerinin klâsik istihdam yapısının dışında kalması, sayısal tespitlerin çoğunlukla beyana dayanması nedeniyle varsayımın ötesinde net sayının tam olarak belirlenememesi bir taraftan kayıt dışılık oranının tespitini de zorlaştırırken öteki taraftan kayıt dışılığın fazla olması da mesken personellerinin tam sayılarının tespitini güçleştiriyor.
Mesken Personellerinin En Az Yüzde 70’i Aktif Toplumsal Muhafazadan Mahrum
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine ve Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) istatistiklerine nazaran Türkiye’deki mesken personellerinin en az %70’inin faal bir toplumsal müdafaadan mahrum olduğunu tabir eden Rapora nazaran bu oran konut emekçilerini örgütleyen sendikaların kestirimleri dikkate alındığında yüzde 90’ın üzerine çıkıyor.
Rapor, Türkiye’de konut personellerinin sigortalı çalışmalarının sağlanmasına yönelik 2015 yılında yapılan düzenlemelerin değerli bir adım olduğuna işaret etmekle birlikte mesken emekçilerinin daha aktif bir toplumsal muhafaza sistemine dahil edilmesinin gerekliliğini vurguluyor.
Daha Faal ve Kapsamlı Toplumsal Muhafaza Düzeneğine Gereksinim Var
Rapora nazaran konut personelliği alanındaki en kıymetli sıkıntılardan birisi Türkiye’deki mesken personellerinin, iş kanunu da dahil olmak üzere istihdam münasebetlerini düzenleyen temel kanunların kapsamı dışında olmaları ve konut personellerinin iş tarifleri ile yapacakları işin kapsamının belirlenmesine yönelik yasal düzenlemenin olmaması. Bu durum, hak ve yükümlülükleri Türk Borçlar Kanunu ile tanımlanan mesken çalışanları için belirsizlik yaratıyor ve iş yüklerini ağırlaştırabiliyor.
Daha Uygun Çalışma Standartları İçin Kayıtlı İstihdamı Artırmaya Yönelik Yasal Düzenlemeler Değerli
Konut personellerinin teminatsız, aşikâr bir mesai saatinin olmadığı, iş tariflerinin belgisiz olduğu, müsaade haklarından mahrum, fiyat standartlarının ve garantisinin olmadığı, iş sıhhati ve güvenliğine ait standartların belirlenmediği bir ortamda ağır çalışma şartları altında çalışmak zorunda kaldıklarını belirten Rapor bu bağlamda daha faal ve kapsayıcı yasal düzenlemelerin yapılarak mesken personellerinin kayıtlı istihdamının teşvik edilmesinin konut personellerinin çalışma haklarından ve standartlarından yararlanmalarına katkıda bulunacağına dikkat çekiyor.
İş Sıhhati ve Güvenliği ile Şiddet ve Taciz de Öne Çıkan Meseleler
Mesken personellerinin karşı karşıya kaldıkları iş sıhhati ve güvenliği sorunlarının bir birçoklarının önlenebilir olduğunu vurgulayan Rapor’da bu mevzuya dair gerekli tedbirlerin alınmaması ve kâfi şuur seviyesinin oluşturulmaması nedeniyle mesken personellerinin iş kazaları ile karşılaştığı yahut yapılan işle ilgili çeşitli hastalıklara maruz kaldığı tabir ediliyor.
Bunun dışında patronun personele karşı uyguladığı makus muamele, şiddet ve taciz de Rapor’da dikkat çeken öteki problemler olarak belirtilirken konut çalışanlarının ekseriyetle özel hanelerde ve izole biçimde çalışmalarının bu durumun sebeplerden birisi olarak söz ediliyor.
Rapor’a nazaran şiddet, yiyecek yoksunluğu, ruhsal baskı, haksız yere suçlama, anlayışsızlık, küçümseme ve mahpus dâhil olmak üzere cinsel, ruhsal ve fizikî istismar mesken çalışanlarının karşılaştığı en ağır sıkıntılar ortasında yer alıyor.
Konut Çalışanları Sendikal Hak ve Özgürlüklerden Yararlanamıyor
Rapor mesken personellerinin sendikal hak ve özgürlüklerden aktif bir biçimde yararlanamadığını zira bunu sağlayacak faal bir sistemin olmadığı tespitinde de bulunuyor.
Rapor’a nazaran, mesken işlerinin kendine has yapısı ve işyerlerinin özel hanelerden oluşması, mesken personellerinin birçoklarının çalışma ömrüne ait yasal düzenlemelerde kapsam dışı sayılmaları, sistemsiz ve süreksiz çalışma, işyerinde çalışan konut çalışanı sayısının az olması üzere nedenler de örgütlenmeyi güçleştiren ögeler ortasında.
Covid 19 Mesken Emekçilerinin Sorularını Derinleştirdi
Rapor’un öne çıkarttığı öteki bulgulardan biri ise global salgının, birçok kayıt dışı çalışan konut çalışanlarının sorularını bu periyotta daha çok derinleştirdiği. Bu periyotta mesken personellerinin birden fazla işlerini kaybetmiş, iş garantisinden mahrum olmaları nedeniyle ise gelir kaybı yaşamış ve birebir vakitte gelir kayıplarıyla temaslı olarak barınma, beslenme, sıhhat üzere temel haklara erişimde zahmet çekmiştir.
Rapor’a nazaran ev işçileri bu devirde toplumsal müdafaa tedbirlerinden ve sağlanan dayanaklardan faydalanamamıştır. Salgın devrinde çalışmaya devam eden konut personellerinin ise iş yükleri ve çalışma mühletleri artmış, bilhassa yatılı çalışan emekçiler uzun müddet müsaadesiz çalışmak zorunda kalmıştır. Bunun yanında çalışmaya devam eden konut çalışanlarının hastalığa/virüse yakalanma riskleri de artmıştır.
Global salgın devrinde hem çalışma ömründe hem de aile/ev içerisinde konut çalışanlarının maruz kaldıkları şiddet de artmıştır. Mesken emekçileri çalışma hayatında en çok ekonomik şiddetin arttığını, aile/ev içerisinde ise en çok ruhsal şiddetin arttığını belirtmiştir.
Siyaset Teklifleri ve Konut Emekçilerinin Talepleri
Tüm bu problemler ışığında bir dizi tahlil teklifinde bulunan Rapor bilhassa mesken çalışanlarının büyük çoğunluğunun kayıt dışı istihdam edilmesi nedeniyle, kayıtlı istihdamın artırılması maksadıyla aktif bir toplumsal muhafaza sisteminin ve kayıtlılık/sigorta sisteminin oluşturulması gerektiğini vurgulayarak ayrıyeten meselelerin boyutunun tespit edilmesi ve tahlil tekliflerinin geliştirilmesi açısından mesken emekçilerinin sayılarının net olarak belirlenmesinin elzem olduğuna dikkat çekiyor.
Rapor ayrıyeten, mesken çalışanlarının özgün çalışma şartlarını ve muhtaçlıklarını dikkate alan özel yasal düzenlemelerin yapılması davetinde bulunarak konut personellerinin standart çalışma şartlarına ve haklarına sahip olması, beşere yakışır şartlarda çalışabilmesi emeliyle emekçi ve patron taraflarıyla mutabık kalınarak hazırlanacak ve devlet tarafından desteklenecek standart iş kontratlarının hayata geçirilmesinin değerli olduğuna vurgu yapıyor. Böylelikle iş tariflerinin daha besbelli olabileceği belirtiliyor.
Mesken emekçilerinin taleplerine de yer veren Rapor’da, konut emekçilerinin öteki personellerle birebir statüde sayılabilmeleri, öbür tüm çalışanlarla birebir haklardan yararlanabilmeleri ve alandaki kayıt dışılığın önlenmesi için Türk Borçlar Kanunu kapsamında hak ve yükümlülükleri düzenlenen konut emekçilerinin, İş Kanunu kapsamına dâhil edilmeleri istikametinde ağır talepleri olduğu da belirtiliyor.
Tüm bu düzenlemeler için ILO’nun 189 Sayılı Konut Personelleri için Beşere Yakışır İş ve 201 Sayılı ILO Tavsiye Kararı’ndaki yol ve formüllerin benimsenerek kullanılması konut emekçilerinin beşere yakışır işlere erişimleri için birincil bir öge olarak vurgulanıyor.
Raporun Tamamına Buradan Ulaşabilirsiniz