Özetle söylemek gerekirse AKP, iktidara geldikten sonra IMF programının, AB ile tam üyelik müzakerelerinin ve olumlu dış konjonktürün de takviyesiyle ekonomiyi üst çıkarmış ve bu olumlu görünüme dayanarak 2012 yılında cumhuriyetin 100. Kuruluş yıldönümü olan 2023 yılını gaye alan bir ütopya geliştirmişti. Ne var ki bugün geldiğimiz basamakta kelam konusu ütopya tam manasıyla bir distopyaya dönüşmüş bulunuyor.
Ütopya, içinde bulunduğumuz devirde, gerçekleşmesi imkânsız ülkü toplum dizaynını anlatmak için kullanılan bir sözcüktür. Yunanca, olmayan yer manasındaki ou, kusursuz manasındaki eu ve ülke manasındaki topos sözcüklerinin bir ortaya getirilmesiyle türetilmiş bir sözcüktür. Rönesans periyodu İngiliz filozof, hukukçu ve devlet adamı Thomas More’un (1478 – 1535) Ütopya ismini verdiği yapıtından sonra yaygın biçimde bilinir ve kullanılır olmuştur. Bilinen en ünlü ütopyalar: Platon’un Devlet’i, Farabi’nin El Medinetül Fazıla’sı, Thomas More’un Ütopyası, Tommaso Campanella’nın Güneş Ülkesi, Francis Bacon’ın Atlantis’idir.
Olumsuz ütopyalara distopya ismi veriliyor. Distopik bir toplum olarak anlatılan toplumlarda otoriter – totaliter baskıcı bir sistem hakimdir. Yunanca berbat, hastalıklı manasına gelen dysidis ile olmayan yer manasındaki ou sözcüğünün birleşmesiyle türetilmiş bir sözcüktür. Distopya sözcüğünü birinci kere İngiliz iktisatçı, filozof ve siyasetçi John Stuart Mill, berbat bir yer manasında kullanmıştır. Distopik hikayelerde ekseriyetle gelecekte ortaya çıkacağı kestirim edilen aksilikleri içeren toplumsal yapılar anlatılır. Distopik hikayelerin en bilinenleri: George Orwell’in 1984’ü, Aldous Huxley’in Yavuz Yeni Dünya’sı, Ray Bradbury’nin Fahrenheit 451’i, Suzanne Collins’in Açlık Oyunları serisi ve James Dashner’in Labirent’idir.
Her ne kadar gerek ütopya gerekse distopya, olmayan yerlerde geçen hikayeler üzere görünse de vakit zaman o hikayelerde geçen yerler ve olaylar gerçek hayatta karşımıza çıkabiliyor. Mesela Atatürk’ün kurduğu cumhuriyet bir ütopyayı gerçeğe dönüştürme gayretiydi. Bayan haklarından laikliğe, eğitimden endüstrileşmeye, hukukun üstünlüğünden sanatın ve kültürün yüceltilmesine kadar aydınlanmanın ve çağdaşlığın gereklerini yerine getirerek gelişmiş ülke olma yolunda yürümeye başladı. Bu yürüyüş 1940’lara kadar belli bir tempoyla devam etti. Türkiye, dünyada prestij gören, örnek alınan bir ülke olmuştu. Ütopya gerçekleşecek üzere görünüyordu. Ne yazık ki Atatürk’ün vefatından sonra ütopyayı gerçeğe dönüştürme ülküsünden uzaklaşma başladı ve bu uzaklaşma hızlanarak devam etti.
AKP iktidara geldiğinde dünyada toplam GSYH 35 trilyon dolar, kişi başına gelir 5.630 dolardı. Birebir yıl Türkiye 240 milyar dolarlık GSYH’ye ve 3,617 dolar kişi başı gelire sahipti. Türkiye’nin GSYH’si dünya GSYH’sinin yüzde 0,7’sine eşitti, kişi başına geliri de dünyadaki ortalama kişi başına gelirin yüzde 64’üne eşitti. AKP iktidara geldiğinde, Türkiye, IMF ile birlikte ‘güçlü iktisada geçiş programı’ uyguluyor ve IMF’den hem para hem de program takviyesi alıyordu. 2008 yılında global kriz başladığında dünya GSYH’si aşağı üst ikiye katlanarak 64 trilyon dolara, Türkiye’nin GSYH’si de 771 milyar dolara yükselmişti. Birebir yıl dünyada ortalama kişi başına gelir 9.567 dolar, Türkiye’de kişi başına gelir 10.778 dolardı. Buna nazaran Türkiye’nin GSYH’si dünya GSYH’sinin yüzde 1,20’sine, Türkiye’nin kişi başına geliri de dünya kişi başına gelirinin yüzde 126’sına denk geliyordu. Uygulanan IMF programı, Avrupa Birliği (AB) ile tam üyelik müzakerelerinin yarattığı yabancı sermaye girişinin de takviyesiyle Türkiye açısından önemli bir sıçrama ortaya çıkarmış ve Türkiye orta gelir tuzağından çıkış işaretleri vermeye başlamıştı.
AKP’nin bu birinci periyodu, dünyada likidite bolluğunun, büyüme artışının ortasına denk gelmiş ve IMF programıyla da desteklenince değerli bir muvaffakiyete yol açmıştı. Bu periyotta 60 milyar doların üzerinde özelleştirme geliri elde edilmiş AB müzakerelerinin yarattığı ivmeyle önemli meblağda yabancı sermaye girişi sağlanmıştı.
2008 yılının Mayıs ayında IMF programının mühleti tamamlandı ve AKP iktidarı IMF ile devem edilmeyeceğini, tıpkı programı kendi başlarına yürüteceğini açıkladı. Bu sıralarda Türkiye ile AB ortasında kasvetler, farklılıklar baş göstermeye, Türkiye’ye gelen yabancı sermaye ölçülerinde düşüşler ortaya çıkmaya başladı. Tıpkı yılın ikinci yarısında ABD’de başlayan global krizle birlikte evvel ABD Merkez Bankası (Fed) akabinde İngiltere ve Avrupa Merkez Bankaları, en sonra da Japonya Merkez Bankası mali genişlemeye gittiler. Böylelikle dünyada son derecede büyük bir likidite bolluğu oluştu. Bu yeni gelişme, ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu gelişmekte olan ekonomilere dış kaynak girişini artırdı. Bu büyük dalganın tesiriyle 2014 yılına gelindiğinde dünya GSYH’si 79,3 trilyon dolara, dünya ortalama kişi başına geliri 11.013 dolara yükselmişti. Tıpkı yıl Türkiye’nin GSYH’si de 957,5 milyar dolara kişi başına ortalama geliri de 12.079 dolara yükselmişti. Buna nazaran Türkiye GSYH’sinin dünya GSYH’si içindeki hissesi yüzde 1,21, kişi başına geliri de dünya ortalamasının yüzde 110’una denk geliyordu. Türkiye, hala güzel durumdaydı ve yanlışsız siyasetleri izlerse orta gelir tuzağından kurtulabilecek üzere görünüyordu.
Bu tarihte Fed, mali genişlemeyi yavaşlatmaya başladı. Öteki büyük merkez bankaları da onu izleyeceklerini açıkladılar. Şimdi ortada faiz artışları olmadığı halde bu açıklamalar gelişmekte olan ülkelerden kaynak çıkışlarını başlattı. Bu ülkelere giden başta portföy yatırımları olmak üzere yatırımlar çıkmaya ve ülkelerine geri dönmeye başladılar.
Yazının tamamı burada.