Yaklaşık bir yıl evvel 1 1 Forum daki son yazımın başlığı Geleceğe Kaçış 2 0 Escort bayan idi 30 Nisan 2020 tarihli yazıda şimdi iktidarın pandemi periyodunda uyguladığı iktisat siyasetinin sonuçları aşikâr değildi Yazıda iktidarın kredi genişlemesini kendisini korona sonrası periyoda ulaştıracak bir köprü olarak gördüğüne ve Bayan escort risk aldığına işaret etmiştim
İktidarın aldığı riskler Türkiye iktisadını pandemi kurallarında büyüyen birkaç iktisattan biri yapabildi Lakin bu büyümenin maliyeti işsizliğin enflasyonun ve faizlerin Türkiye koşullarında dahi çok yüksek sayılabilecek Escort düzeylere yükselmesi oldu Üstelik bu süreçte Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TCMB rezervleri de tüketilerek iktisatta kalıcı hasarlar bırakıldı Bu yazıda geçtiğimiz bir yılda yaşadıklarımızı 2013 sonrası yapısal kriz konjonktürüne yerleştirerek ele alacağım
2017 deki örtülü para siyaseti
Türkiye kapitalizminin en büyük krizlerinden birinin içinden geçiyoruz Daha evvelki yazılarımı takip eden okuyucu için tekrar olacak ancak kısaca art planı belirtmek için 2013 sonrası periyodun devlet krizi ve birikim rejimi krizinin birleşmesiyle oluşan özgün bir yapısal kriz konjonktürü olduğunun altını çizerek başlayayım Geçtiğimiz sekiz yılın muhasebesini farklı taraflarıyla daha evvel ele almıştım lakin bu yazıdaki mevzumuza uygun olarak 2017 sonrası periyoda odaklanacağım
2017 yılı itibariyle Türkiye nin yakın periyot siyasi hayatında var olan hukuksal durum fiili durum tansiyonu iktisada de yansıdı ve 2017 nin ocak ayında Türkiye de para politikası örtülü alana geçti TCMB nin resmi siyaset faizine Bir Haftalık Repo bakan biri rastgele bir artış göremezken lakin inanılmaz durumlarda kullanılan Geç Likidite Penceresi GLP kanalı fonlamanın temel aracı haline geldi ve fiili siyaset faizi Yüklü Ortalama Fonlama Maliyeti AOFM oldu Para siyasetinin örtülü alana geçmesi 2017 deki birinci geleceğe kaçış stratejisinin bir kesimi olarak gündeme gelmişti ve bu stratejinin menzili 2017 deki referandumdu
2019 a geldiğimizde mart ayındaki mahallî seçimler öncesinde para siyaseti tekrar örtülü alana geçti Lakin bu seferki araç faizler değil rezervlerdi Uzatmalı mahallî seçimler sırasında TL deki değersizleşmenin durdurulması için bir nevi kısa müddetli sabit kur sistemi uygulandı Fakat TL nin pahasının korunması ya da TL deki değersizleşmenin yavaşlatılması için rezervlerin kullanılması 2020 de ağırlaştı
2020 deki büyümenin faturası
2020 deki örtülü para siyaseti uygulaması 2017 dekine misal bir formda Geleceğe Kaçış 2 0 stratejisinin bir kesimi olarak hayata geçti ve lakin 2017 den farklı olarak faiz değil rezervler kullanıldı ve TL nin dolar karşısındaki kıymeti uzun bir mühlet 6 80 e sabitlendi Bu stratejinin temel hedefi faizlerin enflasyonun altına düşürülerek ekonomik daralmaya karşı tüketimin artmasıyla konjonktür zıddı bir kredi siyasetine girişmekti
İktisat idaresinden gelen son açıklamalarla ortaya çıkan düzeneğe nazaran TCMB ile Hazine ortasında 2017 yılında yapılan bir protokol ile rezervler Hazine üzerinden kamu bankaları aracılığıyla kullanılmış
Geçtiğimiz yıl nisan kasım ortasında hayata geçen bu stratejinin öngördüğü düzeneğe nazaran uygulamaya konulan kısmi sermaye denetimleri sayesinde satılan rezervler bankalar ile TCMB ortasında yapılan takas mutabakatları ile Swap işlemleriyle yine TCMB ye dönecek ve böylece rezervdeki fiili azalış manşet sayıda görülmeyecekti Tıpkı 2017 deki örtülü para siyaseti sırasında fiili faiz ile gerçek faiz ortasındaki fark üzere 2020 de de bu sefer fiili rezerv ile gerçek rezerv ortasındaki fark oluştu
Bu stratejinin işlemesinin tek yolu TL deki kıymetsizleşme baskısının kısa müddetli olmasıydı Lakin TL deki değersizleşmesi eğiliminin 2013 sonrasındaki yapısal kriz konjonktürünün temel özelliği olduğunu biliyoruz yani kısa devirli bir gelişmeden bahsetmiyoruz
2020 de nisan kasım ortasındaki stratejinin işleyişini bozan üç gelişme yaşandı
Birincisi şaşırtan olmayan bir formda rezervlerin tükenmesi hatta eksiye geçmesiydi İkincisi faizlerin düşürülmesi sonucunda dağıtılan ucuz kredilerin dövize ya da altına yatırılması ile dolarizasyonun artmasıydı Bu ise sermaye çıkışlarına ek olarak TL üzerindeki kıymetsizleşme baskısını daha da güçlendirdi Üçüncüsü pandeminin kısa müddette sonlanmamasıydı ve iktidarın stratejisinin bozguna uğramasını beraberinde getirdi
Sonuçta rezervlerdeki tükenme hızlanınca iktisat idaresi TL yi savunamaz hale geldi ve bu politikayı uygulayan grup Berat Albayrak ve Murat Uysal vazifeden alındı
Düşük faiz koalisyonu
TL nin dolar karşısındaki kıymeti ekonomik olduğu kadar siyasi bir barometre olarak fonksiyon gördüğü için TL nin süratli değersizleşmesi işlerin makus gittiği kanısını güçlendiriyor AKP nin birinci devirlerinde hatta 2013 e kadar TL nin kıymetinin neredeyse sabit kaldığını hatırlarsak TL deki süratli değersizleşmenin makûs günlerin yaklaşmakta olduğunu işaret eden bir simge haline gelmesinin değerini daha âlâ anlayabiliriz
Pekala TL 2013 e kadar neden neredeyse sabit kalmıştı Bunun temel nedeni global ekonomik konjonktürdür 2008 e kadar canlı sermaye girişleri 2010 2013 ortasında da devam etti ve bu süreçte Türkiye iktisadının sermaye girişlerine bağımlılığı arttı 2013 e kadarki devirde TL deki bu istikrar korunurken üstüne üstlük iktisat idaresi faiz indirebildi
İyi AKP periyodunun sihirli formülü faizler düşerken TL nin değersizleşmemesi pahasını müdafaasıydı Lakin sermaye girişleri duraklayınca sihir bozuldu 2013 sonrasında iktidarın ekonomiyi canlandırmak için yaptığı her faiz indirim teşebbüsü TL deki süratli kıymetsizleşme atakları ile sonuçlandı
2017 2019 ve 2020 deki kendine has kurallar TL deki bu değersizleşmenin siyasi maliyetinin yüksek olduğu fikrini iktidar etraflarında pekiştirmiş olacak ki bunun için çok büyük riskler alarak rezervleri kullanmayı tercih ettiler Fakat bu tercihin temelinde TL deki değersizleşmeyi önlemek için faiz artışı aracını kullanmamak yatıyor
Faiz artışının kullanılmaması sıklıkla anlaşılamayan ya da ekseriyetle yanlış anlaşılan bir husus Bunu cumhurbaşkanının kendi geliştirdiği faiz sebep enflasyon netice FSEN teorisine bağlayanlar olduğu üzere siyasal İslâmcı vurguların ağır basmasıyla ya da faiz aykırısı telaffuzun ağırlaşması sonucunda faiz artırımı silahının kullanılamadığı ileri sürüldü Meğer bu değindiğim ögeler faizi düşürme baskısının nedenleri değil olsa olsa bu politikayı uygulamak için kullanılan meşrulaştırıcı telaffuzlar olabilir
Yazının devamı burada