BirGün Gazetesi’nde “Adım adım ihracat rekorları gerçeği” başlıklı makalesinde, Prof Hayri Kozanoğlu, hükümetin ihracat rekorlarıyla öğünmesinin altta yatan karamsar görüntüyü gizlemediği ima etti. Kozanoğlu, gerçek görüntüyü şöyle özetliyor: “Veriler 2022’nin bütününde 40 milyar doları aşan cari açık faturası çıkacağını gösteriyor. 1 yılda yenilenmesi gereken 182,4 milyar dolar dış borcu da ekleyince 220 milyar doları aşan dış finansman gereği ortaya çıkıyor”.
Gerçekten de, 2019’dan bu yana en güçlü turizm mevsimindeyiz, ancak Temmuz ortasında dahi cari açık ve dış finansman ıstıraplarının uzantısı olan TL zafiyeti bitmedi. Bayramın son gününde, öğlen saatlerinde dolar/TL 17.39’a kadar yükseldi.
Bu denkleme bakan bir çok ekonomist kış aylarında ödemeler istikrarı darboğazı yaşanabileceğine dikkat çekiyor. Ödemeler istikrarı darboğazı, Türkiye’nin dış borçlardan kaynaklanan yükümlülükleri karşılamakta zahmet çekmesi manasına geliyor. Türkiye’nin 850 puan civarında dalgalanan CDS primi Eurotahvil alıcılarının bu riski fiyatladığını gösteriyor. Dış basına nazaran hala Türkiye’nin de dahil olduğu Gelişmekte Olan Ülke tahvillerinin %26’nın yüksek risk bölgesinde süreç görmesi, kış ayları için önemli bir tehlike.
Kozanoğlu’nun makalesinden yaptığımız alıntıyla, kışın biz bekleyen tehlikeyi açıklayalım:
Ekonomik tahlil yaparken salt ihracattaki yahut ithalattaki dolar cinsi artış yerine, dış ticaret hadlerinin ne doğrultuda geliştiğine bakmak daha manalıdır. En son TÜİK dış ticaret endeksleri, ihracat ölçü endeksinin %3.3, ihracat ünite endeksinin %11.6 arttığını gösterdi. Öbür bir tabirle, ölçü olarak daha fazla ihracat yaparken, bunun her ünitesini daha değerliye satıyoruz. Bu birinci bakışta yüz güldüren bir gelişme izlenimi yaratıyor. Ne var ki ithalatta ölçü endeksindeki artış %6.8, ünite endeksindeki ise %34.3. Yani ölçü olarak sattığımızdan çok daha fazla mal alıyor, bunlara fiyat manasında çok daha yüksek ödeme yapıyoruz. İzafî olarak dış ticarette istatistikler Türkiye’nin aleyhinde gelişiyor. Gerçekten bunların özeti manasındaki dış ticaret haddi Mayıs 2021’de 91.6 iken Mayıs 2022’de 76.2’ye kadar gerilemiş durumda.
CARİ AÇIK TIRMANIYOR
5) Dış ticaret tahlillerinde parite şartları, yani süreçlerin yükle yapıldığı para ünitelerinin birbiri karşısındaki değişimi de büyük değer taşır. Türkiye 2021’de ihracatının 106.7 milyar dolarını dolar, 103 milyar dolarını avro cinsinden yapmıştı. İthalatta ise 176 milyar dolar, dolar, 78.8 milyar dolar avro cinsinden faturalandırma kelam konusuydu. Öbür bir sözle ihracatta dolar tartısı %47.4, avro %46 iken; bu oranlar ithalatta %64.8 ve %29’du. Yani ihracatımızda iki para ünitesi eş yüklü kullanılırken, ithalatta dolar egemenliği vardı.
Bu da doların avroya karşı kıymet kazanmasının ödemeler istikrarını olumsuz etkileyeceği manasına gelir. 1 Ocak 2021’de 1.22 olan dolar/avro paritesi 10 Temmuz 2021’de 1.18’e, 31 Aralık 2021’de ise 1.13’e düştü. Bugün ise 1.01 civarında. Yani avro cinsinden sattığımız eserlerin dolar karşılığı giderek düşüyor, bu da dış ticaret ve cari süreçler açığını tırmandırıyor.
DARALMA OLASILIĞI…
6) Son haftalarda global güç ve emtia fiyatlarında besbelli bir düşüş gerçekleşti. Gerçekten global besin endeksi Haziran ayında %2.3 geriledi. Brent petrolünün varili Nisan’dan bu yana %29 gerilemeyle 100 doların altına inerken (bu satırlar yazılırken 106 dolardı), neredeyse tüm emtialarda benzeri bir aşağı yanlışsız hareket gözlendi. Tüm bunlar güç ve hammadde ithalatçısı Türkiye’nin lehine gelişmeler üzere görünüyor. Fakat bu irtifa kaybının iki temel nedenine bakınca o kadar optimist bir tablo göze çarpmıyor.
Birincisi, tüm dünyada faiz oranlarındaki artış bir finansal yatırım aracı olarak emtiaların cazibesini azaltıyor, elde tutmanın finansal maliyetini artırıyor. Bu da düşüşü hızlandırıyor. Lakin tıpkı vakitte Türkiye’nin 451.2 milyar dış borcunun maliyetini de üst çekiyor. İkincisi, dünyada ekonomik sakinlik telaşı girdi fiyatlarını aşağı çekerken, başta Türkiye’nin en önemli ihracat kapısı AB ülkeleri tüm dünyada ithalat talebinin kısılmasını da beraberinde getiriyor.
OECD avro bölgesi 2022 büyüme beklentisini %2.6’ya çekti. Ekonomik beklentiler giderek kötüleşiyor, büyümenin yavaşlamasından öte bir daralma mümkünlüğü konuşuluyor.
BOZULMA DEĞİŞMEDİ…
7) Bir ülkenin döviz gelir ve harcamalarının en son yansıması cari süreçler istikrarında gözlenir. Türkiye’nin cari açığı Mayıs 2022’de 6.5 milyar dolara kadar yükselerek, yılın birinci 5 ayında 28.1 milyar doları buldu. Turizm gelirlerinin tıpkı periyotta %148 artışla 3.1 milyar dolardan 7.6 milyar dolara çıkması da genel tablodaki bozulmayı değiştiremedi. 12 aylık kümülatif cari açık 29.4 milyar dolar. Net güç ve altın ithalatı hariç cari fazla 38.3 milyar dolar olsa da, Türkiye’nin yapısal sıkıntıları bu türlü devam ettikçe cari açık, buna bağlı dış aleme finansal yükümlülüklerin artması külfeti ortadan kalkmayacak.
POLLYANNACILIK POLİTİKASI
8) Bu datalar 2022’nin bütününde 40 milyar doları aşan bir cari açık faturası çıkacağını gösteriyor. Birinci 5 ayın trendi 60 milyar dolar sayısını gösterse de, yılın ikinci yarısında iktisadın yavaşlaması ile cari açıktaki süratli bozulma da ivmesini kaybedecek. Türkiye’nin 1 yılda yenilemesi gereken 182.4 milyar dolar dış borcunu da ekleyince 220 milyar doları aşan bir dış finansman gereği ortaya çıkıyor. CDS priminin 850 puan civarına yerleştiğini, baz alınan memleketler arası faiz oranlarının da süratle yükseldiğini düşünürsek, Türkiye döviz ihtiyacını giderek daha güç ve daha değerliye karşılayacak. Büyük olasılıkla ekonomiyi yönetenler ise, aylık ihracat sayılarındaki kıpırdanmayı davul zurnayla karşılayıp, Pollyannacılık oynamaya devam edecek…
Prof Fatih Özatay: Risk seviyesi Ocak 2002’deki risk seviyesinden yüksek
Dr Cüneyt Akman: Enflasyon çıldırdı, döviz krizine yol açabilir
FÖŞ yakındı: Bu kışı nasıl çıkartacağız, ben de bilmiyorum