Dün bir toplumsal medya kullanıcısı bana şöyle bir tvit atmış: “Bide ekonomist olacaksınız bize indirim değil refah lazım”
Konu şu tvitimle ilgili:
Benzer yansıların daha nazik üsluba sahip olanların kimileri da iktisatçılardan geldi.
Belki beni gereğince takip etmemiş olan bir kısmı bunu Kılıçdaroğlu’na şartsız bir takviye yahut bir cins “yağcılık” olarak görmüş olabilir fakat sanırım asıl sıkıntı bu tıp bir “desteği” iktisatçılığa, bilim insanlığına yakıştıramamış olmaları…
Halbuki ben bilhassa dar ve orta gelir kümelerinin tüketim sepetlerine yönelik ağır dolaylı vergileri evvelden beri hem medyada hem toplumsal medyada tekraren eleştirdim; bu kesite yönelik vergilerin indirilmesini savundum.
Evvelden beri otomobiller üzerindeki ağır vergileri de şiddetle eleştirdim. Toplu taşıma ile mütevazı bir otomobil sahipliğini; demiryolu ile karayolunu birbirine alternatif üzere koymanın yanlışlığını ise makale konusu yapalı en az bir 20 yıl oluyor.
Yani beni takip edenler bu fikirlerimi daha evvel de eleştirebilirlerdi. Hiç rastlamadım.
Bu “sen ne biçim iktisatçısın?” gibisi reaksiyonlar birinci kere başıma gelmiyor. Daha yeni bu sitede yazdığım “asgari fiyat yazısı nedeniyle üstelik bir kısmı da sol/ toplumsal demokrat eğilimli iktisatçılardan tenkit aldım.
(O yazıyı okumak için Bkz: https://tele1.com.tr/asgari-ucret-enflasyon-yaratir-safsatasi-652530/ )
Bu tıp halk faydasına tezleri olan yazılara sanki niye bu kadar çabuk reaksiyon alıyoruz?
Bunun birkaç sebebi var. Kanımca en değerlisi iktisat eğitiminde daha birinci sınıftan itibaren verilen “endoktrinizasyon.”
İktisat derslerini birinci defa vermeğe başladığımda fark ettiğim bir konu şuydu: En manalı sorular iktisada giriş dersi öğrencilerinden geliyordu. Üçüncü, dördüncü sınıflarda, sunulan teorik önkabulleri sorgulayan, itiraz içeriği taşıyan sorular artık neredeyse yok denecek kadar azalıyordu.
Bir kere “formatlandığınızda” iktisatta bilgi düzeyinizin, akademide rütbenizin artması bu kusurunuzu azaltmıyor hâttâ kötüleştiriyordu.
“HEPSİ HALKA KARŞIDIR!”
Cem Karaca’nın epey radikal bir müziği vardı: Hepsi Halka Karşıdır! ya da asıl ismiyle “Durduramayacaklar Halkın Coşkun Akan Selini”
Müziği pek hoş, kelamları de çarpıcıdır; bir kuplesini verelim şurada:
“Gardiyanları ve yargıçları ve savcıları
Hepsi halka karşıdır
Kanunları, yönetmelikleri, bütün kararları
Hepsi halka karşıdır
**
Dergileri, gazeteleri, bütün yayınları
Hepsi halka karşıdır
Bunların hiçbiri onları kurtaramayacak
Bunların hiçbiri onları kurtaramayacak
Durduramayacaklar halkın coşkun akan selini”
1970’lerde bu müzik tanınan olduğunda kimileri haklı olarak itiraz etmişti: Yargıçların da, savcıların da, polislerin de, basının da halkın yanında olanları var. En azında o sıralar bu birçokları için doğruydu da…
Fakat ya iktisatçılar?
Elbette iktisatçılarda da halktan yana tavır alanlar vardı hâlâ da var. Ama kabul edelim mesleğimizdeki, özellikle akademide çalışanlar ortasında, bütün yukardaki mesleklere taş çıkaracak derecede “halk karşıtı” fikirler zihinlerde egemenliğini sürdürüyor.
Ne vakit halktan yana bir teklif gelse iktisatçıların değerli bir kesitinin yansısı cepte hazır:
Bu teklifiniz enflasyonu azdırır; sonuçta halka yarardan çok ziyan verir!”
“Bu önlem işsizliğe sebep olur. İşsiz kalmanız güya daha mı âlâ?”
“Bu teziniz ‘bilimsel’ değil!” (Niye değil, bir türlü izah edilmez: İktisatçıların Büyük Sırrı)
“Bu teklifiniz popülizmdir!” (Popülizm”i kasıtlı olarak yanlış tanımlamak…)
DOĞUŞTAN GELEN HASTALIK
Bu iktisadın (economics) biraz doğuştan gelen bir hastalığı sanki…
İktisat daha baştan kendisini “kötümser” (dismal) ve “ahlakdışı” (amoral yahut immoral) ilan etmiş bir “bilim.”
(İktisadın “immoral” olduğu ve bunun da güzel olduğunu savunan bir İngilizce makale ve kitap için Bkz. https://www.econlib.org/library/Columns/y2020/McCulloughimmoral.html )
Sorunun bir kısmı “pozitif bilim” kavramından ve iktisadın “pozitif” ve normatif” diye yapay olarak ikiye ayrılmasından geliyor. İktisadın yahut başka toplumsal bilimlerin zorla fizik, kimya üzere bilimlerin kılığına sokulmaya çalışılmasından kaynaklı…
Siz hiç, protonlara karşı elektronların tarafını tutan bir fizikçiye rastladınız mı?
Ama toplumsal bilimlerde elinize aldığınız her husus; analizinizin sonuçları ve önerdiğiniz her tahlil ister istemez kimi toplumsal sınıflar, kimlik kümeleri ve şahısların toplum içindeki maddi ve manevi konumlanışını değiştirir.
O nedenle, ideoloji, taraf tutma toplumsal bilimlerde daha incelemenin konusunu seçerken dahi kendisini gösterir.
İktisadın daha doğuşunda mevcuttur bu durum. Ricardo’nun “rant” incelemesini o devir İngiltere’sindeki buğday fiyatları sanayici/tüccar ile toprak sahibi aristokrasi ortasındaki ekonomik, politik uğraştan başka düşünmek mümkün müdür?
İktisadın kendisini “kötümser” ve “ahlakdışı”, yani toplumsal çıkarlar ve adalet duygusu, toplumsal normlar, büyüme ve adil dağıtım üzere ahlakla ilgili bahislerden bağımsız, fizik bilimi üzere bir müspet bilim olarak konumlandırması daha baştan imkansızı denemekti. Daha doğuşta ismi “siyasi iktisat” (political economy) olan bilimi güya bilimselleştirme adına
siyasetten soyutlayarak “sade” iktisat (economics) haline getirmeye çalışmak, insanı Dr. Jekyll Mr Hyde üzere ikiye ayırmaya benziyordu ve bu lakin romanlarda olurdu.
İKTİSAT VAR İKTİSAT VAR / İKTİSATÇI VAR İKTİSATÇI VAR
Eğer iktisat ya da son model “sade suya iktisat” içinde kalırsanız, probleme “pozitif iktisat” penceresinden bakarsanız halka karşı ne kadar iyicil ve samimi hislerle dolu olursanız olun farkında olmadan o iktisadın itinayla hazırlanmış paradigmasına hapsolursunuz. İktisatçıların bir kısmı varlıklı sınıflara hizmetten memnundur. O vakit akademik takımlar size daha kolay açılır; daha kolay fon alırsınız “özel sektör” dayanaklı “sivil toplum kuruluşları”ndan… Her darbe sonrası girişilen akademisyen kıyımından daha kolay paçayı sıyırırsınız.
Fakat bu türlü olmayan iktisatçılar da vardır. Halkın daha uygun durumda olmasını içtenlikle isterler. Kimileri üstelik “ana akım” denilen hakim “economics” paradigmasına aralıklıdır de…
Ne var ki tekrar de tahminen de o paradigmanın çekim alanından kurtulamadıklarından birinci refleksleri nedense üstte söylediğim “Ama bu söylediğiniz…” reaksiyonlarına yakın şeyler olur.
Biraz evvel paylaştığım linkte yazdığım taban fiyat yazısındaki tezlere ne ampirik ne de teorik olarak manalı bir yanıt gelmedi. “Asgari fiyat artarsa enflasyon olur, bu da personelleri daha makûs hale sokar”mış! Haydi canım! Bunun bilimsellikle zerre miskal alakası olmadığını en azından bir kısmı içten içe biliyor zaten…
Benzer reaksiyonları öğrencilerin KYK borçlarına uygulanan çok yüksek faizin (ona enflasyon farkı deyince durum değişmiyor Sayın Cumhurbaşkanı) silinmesi kelam konusu oluğunda da yaşadık mesela…
Ya da şu son problem: Dar/orta gelirlilerin satın alacakları otomobillerdeki fahiş vergi inerse cari açık güya bozuk yoldaki otomobil lastiği üzere “patlar”mış!
Rahmetli İsmet Paşa üzere “Hadi canım sen de!” demek geliyor içimden.
Yazarın müsaadesiyle Tele1’den yine yayınlandı.
Çetin Ünsalan: Talimatla mı arttı?
FÖŞ yazdı: Dünyada konut krizi, Türkiye’de konut balonu
Veysi Dündar: DİN EKONOMİSTLERİ