Dünya Bankası’nın 4 gün evvel yayınlanan “Gerileyen Global Büyüme Potansiyeli” başlıklı 550 sayfalık güçlü araştırması, FÖŞ’ün 2023-2024 varsayımlarına ışık tutacak. Kitabın (PDF formatı) yalnızca 150 sayfasını okuyabildim, sonra intiharlık olup terapiye gittim. Gerçi, bu siyasi her-ü-merç ortasında kimsenin dünya haliyle ilgilenmeye vakti yoktur, fakat hani olur da hükümet değişirse, yine yüzümüzü dış dünyaya dönersek diye bu makaleyi kaleme alarak artık klasikleşmiş iç bayma işlevimi yerine getirdim.
DB’nın temel bulgularını kısaca özetleyeyim: Covid-19 salgını ve Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaşın akabinde uzun vadeli potansiyel büyüme oranlarına ait birinci kapsamlı değerlendirmenin yer aldığı raporda, global iktisadın enflasyona yol açmadan büyüyebileceği azamî uzun vadeli oranın 2030’a kadar 30 yılın en düşük düzeyine ineceği kaydedildi.
Bir manada, yıllık %2.2’ye; kişi başı olarak %1.5’e düşecek büyüme oranı çok enflasyon üretmeden büyüme olarak anlaşılmalı.
2020-2030 periyodunda 2009 ve 2020 resesyonları, iklim değişikliğinin gitgide tırmanan maliyeti, Covid-19 pandemisinin hasarı ve hala süren Rusya-Ukrayna savaşının olumsuz yan etkilerinin bedelini ödeyeceğiz.
Söz konusu düşüşün gelişmekte olan ekonomiler için tıpkı derecede sert olacağı, 2000 ile 2010 ortasında yılda yüzde 6 olan ortalama potansiyel büyüme oranının bu 10 yılın geri kalanında yılda yüzde 4’e düşeceği kaydedildi. Bakın, bu nokta değerli. Zira hala binlerce fon banka iflasları Gelişmekte Olan Ülkelere (GOÜ, Piyasalar = GOP) yayılmaz diye konum almakla meşgul. Yayılmaz da, büyüme yavaşlarsa, GOP da para kazandırmaz.
DB, büyüme kıtlığının global bir finansal kriz yahut resesyona yol açması durumunda çok daha keskin olacağı ikazında bulundu. 21ci Yüzyılda küresel büyümeye ivme kazandıran tüm ögelerin güç kaybedeceği kestirimi var. Nedir bunlar?: İşgücü artışı, sabit sermaye formasyonu, total girdi verimliliği ve sınırötesi ticaret.
DB’na nazaran, bu kadar düşük büyüme sefaleti artıracağı üzere, GOÜ’in iklim değişikliğiyle baş edecek bütçe kaynakları üretmesini de zorlaştıracak. Ayrıyeten toplumsal çalkantı, savaşlar ve iklim değişikliğinin beraberinde getirdiği zarurî göçlerin de önemli bir sorun haline gelmesi beklenebilir.
DB raporunda enflasyonu bulmadığım için naçizane araştırmalarımda 2023-2024 devrinde KPMG’nin 29 Mart tarihli enflasyon kestirimlerini kullanırım. KPGM’e nazaran, Gelişmiş Ülkelerde ortalama enflasyon 2023 yılında %5.3, 2024 yılında ise %3.2 olacak. Bu öngörüler yeni OECD varsayımları ile az-çok dengeli ve o tarihte nerdeyse 2 yıl sürmüş olan düşük büyümenin dahi enflasyonu gayeye yakınsatmakta zorlanacağının sözü.
Beni asıl ilgilendiren, DB raporunun baz senaryosunu değil, habis şokları da içeren karamsar projeksiyonu. Bunun 4 temel nedeni var. Birincinin, The Economist’in araştırmasına nazaran, banka iflasları sonrasında ABD ve Euro-Bölgesi’nin bu sene resesyona girmesi çok mümkün. İkincisi, ABD ve AB’de süregelen, bankalardan mevduat çekilişi mali kriz tehlikesinin tam olarak geride kalmadığının işareti. Ek olarak, Gelişmiş Ülkelerde (GÜ) değil lakin, GOÜ’da uzun süren yüksek faiz ve düşük büyüme oranlarının borç krizlerine yol açabileceği derdi DB raporunda da yer alıyor.
Dün Financial Times’da yazan John Plender, üstünde uzun vakittir baş yorduğum bu muammada ipuçları verdi: Artık, istikrarlı büyüme ve tam istihdamla dengeli enflasyon %2 değil, %3 civarında olmalı. Ancak, rezerv para Merkez Bankaları’nın enflasyondan çok beklentileriyle çaba ettiği bu kritik periyotta, TCMB’nin geçmişte yaptığı üzere gaye değiştirilmez. Ne demek istiyorum? ŞAYET Plender haklıysa, ABD doları cinsinden kısa vadeli faiz %4’ten aşağı düşmez. Paranın bu kadar kıymetli olduğu bir dünyada sabit sermaye yatırımları ve teknolojik inovasyonun da cılız seyretmesi tehlikesi büyük.
Devam edeyim, Ukrayna Savaşı’nın bu yıl bitmeyeceği bence kesin. Carnegie International’da yazan Judy Dempsey’e nazaran, Büyük Güçler Savaşı artık geri dönülmez eşiği aştı. Karşı kamplar bu savaşın Ukrayna için değil, önümüzdeki 10 yılda hangi kampın dünya sistemini şekillendireceği yarışı üzerine cereyan ettiğini çok hoş özetliyor. Savaşın bu kadar uzaması güç ve besin emtialarında büyük oynaklıklar yaratacağı üzere, bir noktada gerçek iktisat ve finans dünyasında risk primini önemli ölçüde artırma potansiyeline haiz.
Kutuplara bölünen dünyada ticaret hacmi genişlemekte zorlanacağı üzere, GOÜ’in GÜ yakalamaları için en büyük fırsat olan hizmetler dalı de teknolojiye aç kalır, güdük kalır.
Bu risk ögeleri 2020-2030 devrinde küresel büyümeden yıllık 0.2-0.9 puan ortası çalabilir ki katiyen stagflasyon manasına gelir.
Türkiye insanlığın karanlık çağında yarısı minimum fiyatta çalışan, yarısı da yarım kuru ekmeğe bedel emekli maaşıyla zahmet çeken nüfusunu nasıl kurtaracağını düşünmeli. Ayrıyeten Anadolu iklim değişikliğinden en çok etkilenecek coğrafik bölgeler ortasında yer alırken, 10 yıl sürecek bir karanlık çağ, Orta Doğu, İran ve Kuzey Afrika’dan tonla göç getirecek.
DB optimist senaryodan da bahsediyor. ŞAYET seçimlerde Millet İttifakı başa gelirse, bu optimist senaryoya giden temel taşları döşenebilir. (Yok, Erdoğan kazanırsa, hepimize barsaklara kadar döşenebilir). Nedir bu temel taşları? Birincinin, bayanın işgücüne iştirakinin yükseltilmesi. İkincisi, ezbere değil, maharete yönelik eğitim. Üçüncüsü, derhal aklı başında bir iklim değişikliğiyle çaba statejisi yayınlayıp hala dünyanın en süratli büyüyen sermaye piyasalarından biri olan ESG (Çevresel, Toplumsal, Yönetişim) tahvillerinden aslan hissesini almak.
En kıymetlisi derhal hak, hukuk, adalet. Derhal, yarından tezi yok! Zira, Rusya ve Çin örnekleri çok açıkça gösteriyor ki, bu 3 kavramın ekonomik hayata istikamet vermediği ülkelere ne teknoloji, ne istihdamı ve üretim potansiyelini genişletecek çeşitten sermaye geliyor.
Bahar gelecek eşşeğim, ılık meltem rüzgarları kıçımıza üfürürken, birlikte anıracağız aşk namelerini. Sen bir kaç ay daha arpasız yönetim et işte.
FÖŞ