Geçen hafta Fed’in 75 baz puan daha faiz artırmasının akabinde Lider Powell’ın yaptığı konuşmada faizlerin nötr düzeyinde olduğundan bahsetmesi, ekonomik sakinlik beklentileriyle birleşerek dünyanın en büyük merkez bankasının beklenenden daha erken ve süratli faiz indirmeye başlayabileceği “umutları” yarattı.
Tahvil piyasasının sakinlik beklentisini yansıtan getiri eğrisi bir müddettir dikkat çekerken, Powell konuşmasının akabinde bilhassa pay senedi piyasasında kuvvetli yükselişler izlendi. İlerleyen günlerde gelen ikinci çeyrek ABD büyüme verisinin de birinci çeyrekteki %1,6 daralmanın akabinde %0,9 daraldığı açıklanınca erken bir nakdî gevşeme olabileceği havası piyasaları sardı.
Piyasalarla iktisadın seyri vakit zaman birbirinden kopuk olabiliyor, hele 2008 Global Finansal Krizi akabinde yaratılan dev dolar likiditesi iktisatta büyüme sorunu yaşanırken pay senedi piyasasının yükseliş hareketine devam etmesini sağlayabiliyor.
Fed’in yumuşak ve piyasalara moral veren açıklamalarına karşın ABD iktisadından gelen bilgilerin bir sakinlik değil bir yavaşlama başlangıcı olduğunu vurgulaması, resesyon kavramının içinin neyle doldurulması gerektiği konusunda başları karıştırdı. Keza, üst üste iki çeyrek negatif büyüme ekseriyetle bir sakinlik olarak kabul edilirken, bu aslında resmi bir tarif değil. Hele son 40 yılın en yüksek düzeyine %9,1’le yükselen ABD TÜFE enflasyonunun suratını kesmek için adımlarını sertleştiren Fed’i yolundan döndürecek bir data hiç değil.
ABD’de kâr gayesi gütmeyen, partizan olmayan Ulusal Ekonomik Araştırma Bürosu’nda (NBER) sekiz ekonomistten oluşan bir komite, yalnızca büyüme verisine nazaran değil, diğer dataları de hesaba katarak yaşanan ekonomik değişimin bir sakinlik olup olmadığını ilan eder.
NBER, sakinliği “ekonomiye yayılmış ve birkaç aydan fazla süren, ekonomik faaliyette değerli bir düşüş” olarak tanımlıyor.
İstihdam piyasasındaki seyir NBER’in sakinlik hesabının değerli bir modülü. Bunun yanında endüstrideki performans, fiyatların seyri, tüketimin seyri de değerli belirleyiciler ortasında.
ABD iktisadının 2022’nin birinci yarısı boyunca GSMH hesaplarına nazaran daralmasına eşlik eden istihdam artışı bile tek başına yaşananın bir resesyon olmadığını anlatıyor NBER’in kitabına nazaran. İşgücü piyasası güç belirtileri göstermeye devam ediyor ve haziran ayında, işsizlik oranı pandemi öncesi en düşük düzeyine yakın olan %3,6’da sabit kaldı. Tarım dışı istihdama eklenen aylık 372.000 yeni iş birebir periyot boyunca istihdam artışını 2,7 milyona taşıdı. Bu da ayda ortalama 450,000 artışa karşılık gelirken, pandemi öncesi performansın da üzerine çıkılmış oluyor.
Kişisel gelirin seyri artmaya devam eden enflasyonla bir arada karışık bir seyir içinde ABD’de. Kelam konusu birinci altı ayın üç ayında yükselirken, enflasyonun hızlandığı üç ayında hafif de olsa gerileme vardı. Ferdî gelirdeki dalgalı seyre karşın enflasyondan arındırılan ferdî tüketim harcamaları da birinci altı ay boyunca artmaya devam etti. Kredi ve kredi kartına artan oranda dayanan harcamalar, toplamda gerçek tüketim masraflarının yükselmesine pürüz değil, zira tüketim için alınan borç paranın faizi Fed’in adımlarından sonra dahi yeni enflasyonun çok altında.
Sanayi tarafında işler biraz daha farklı. Bir defa imalat tarafında devam eden tedarik zinciri problemleri, siparişlerin yavaşlaması üretimi olumsuz etkileyen kıymetli nedenler. Fed’in faiz artırmasıyla dolar endeksinin birinci altı ayda süratle kıymet kazanması da ihracat tarafını aşağıya çekiyor. Sonuçta yılık birinci aylarında süratli artan sanayi üretimi evvel yavaşlayıp haziran prestijiyle hafif negatife dönmüş durumda.
Sadece GSMH’deki değişim yerine bu çoklu bilgilere şöyle bir göz atınca pay senedi yatırımcılarının Fed’in 2023 sonlarına gerçek faiz indirmeye başlayabileceği konusunda çok optimist olduklarını anlamak gerekli.
Halen manalı sayıda ekonomist, başlangıç nedenleri ne olursa olsun 40 yılın tepesine ulaşan enflasyonun çoktan ABD iktisadının her yerine sirayet ettiğini ve bu sorunu “küçültmenin” Fed’in vermekte olduğu ölçülü iletilerden öteye faizi %5-6 düzeyine kadar çekmekle fakat gerçekleşebileceği görüşündeler.
Bunun manası da Fed’in bir atak olarak yükselttiği faizi birkaç ay tepede tuttuktan sonra tekrar bir atak formunda aşağı çekmeye başlamayacağı. Hedeflenen %2 enflasyon düzeyine kalıcı olarak ulaşabilmenin yolunun uzun soluklu bir sakinlik yaratarak lakin gerçekleşebilecek evreye gelindiği.
Bu durumda anlaşılması gereken ABD piyasalarında, pay senedi tarafında da tahvil faizleri tarafında da, Fed’den gelebilecek daha şahin adımlara karşı hassasiyetin aslında yüksek olduğu gerçeği.
Bloomberg anketine nazaran haziranda %9,1’e çıkarak şok tesiri yapan ABD TÜFE enflasyonu temmuzda %8,8’e gerileyecek. Mümkün görünmekle bir arada, aslında mevcut %9,1’den başını aşağıya yanlışsız çevireceği genel kabul gören bir beklenti. Asıl bahis Fed’in verdiği iletiler eşliğinde beklenen yumuşak sakinlik sonucu ABD’de TÜFE enflasyonunun %4-5 aralığından nasıl olup da %2’ye ineceği.
ABD iktisadını bu kadar yakından izlemenin nedeni, oradaki makroekonomik eğilimlerin Türkiye’nin de içinde olduğu global ekonomik aktiviteye damga vuracak olması. Nasıl Fed’in atacağı adımlara hazırlık olarak daha Fed faiz artırmadan dünyanın enflasyonla uğraşı önemli olan tüm merkez bankaları faiz artırarak kendini muhafazaya aldıysa, Fed’in bundan sonra atacağı adımların istikameti dünya iktisadını belirleyecek.
Teşhisi bugün için konduğunda: ABD iktisadı başlayan yavaşlama işaretlerine karşın NBER tarifine uygun şiddette bir resesyona şimdi yaklaşmış değil. Enflasyonun beklenenden uzun mühlet yüksek kalarak %2’ye inmemesi, Fed’in ima ettiğinden daha fazla faiz artırmak zorunda kalabilecek olması, L halinde bir sakinlik olasılığın ufukta belirmeye başlaması Türkiye’de iktisat siyaseti yapıcıları çok yakından ilgilendirecek.
Küresel borç düzeyinin 2020 sonunda dünya GSMH’sinin %256’sı olduğu, Türkiye’nin dış borç durumu eşliğinde göz önüne alınırsa, 2023 ortasından sonra piyasa hayallerinin tersine global iktisatta işlerin çok daha zorlaşacağı gerçeği karşımıza çıkıyor.
Seçimlerin akabinde Türkiye’de iktisat idaresinin de anketlerden yansıyan iktidar değişimi eşliğinde el değiştirebilecek olması bu güç dönemeçte Türkiye’nin elini rahatlatacak bir değerli faktör. AKP’nin akıl dışı iktisat siyasetlerinden tam bir çark, olumlu istikamette değişen beklentilerle finans piyasalarını rahatlatacak olsa da, yeni hükümeti bekleyen çok güç bir global ekonomik konjonktür Türkiye iktisadını mevcut bataktan çıkarma işinin o denli dikensiz gül bahçesi olmayacağını gösteriyor.
PolitikYol