Son 40 yılını otoriter bir rejimde piyasa iktisadını oluşturmaya, Yuan’ı birinci sınıf bir rezerv para ünitesi haline yükseltmeye ve muazzam bir borçlanma/tahvil piyasası oluşturmaya adayan Çin için değerli bir kredibilite kaybı bu son adım.
Çin hükümeti bu hafta açıklanması beklenen büyüme verisi açıklamasının meçhul bir tarihe ötelendiğini duyuruverdi hafta başında. Resmi bir neden gösterilmezken, kelam konusu erteleme, Lider Xi Jinping’e üçüncü bir periyot vermesi beklenen kritik Komünist Parti kongresine bağlandı. Lakin zihinler de bulandı.
Çin’de emlak piyasasında yaşanmakta olan derin daralma, sıfır Covid-19 siyasetine bağlı olarak devam eden kilitlenmeleri, iklim krizine bağlı kuraklık, yurtiçi ve yurtdışı talepte izlenen kademeli yavaşlama 2022 boyunca Çin’e ilişkin büyüme beklentilerinde daima aşağı güncelleme yapılmasına neden olmakta.
Başta bu sene Ukrayna işgali ile çok yükselen, şimdilerde talep kaygılarıyla düşme eğiliminde olan petrol olmak üzere, emtia piyasası iştirakçilerinin gözü kulağı da Çin’in ekonomik büyüme açıklamasında. GSYİH, ikinci çeyrekte bir yıl öncesine nazaran yalnızca %0,4 arttı. Ekonomistler, salı açıklanması gereken üçüncü çeyrek bilgilerinin güçlenerek %3,3 olmasını bekliyordu. Pekala madem toparlanma bu kadar elle tutulur halde ve işler yolunda gidiyor, o vakit Çin hükümeti neden bu bilgiyi gizlemeyi seçti?
Genel beklenti Çin GSMH büyümesinin bu yıl %3,5’le pandemi devrindeki %2,2 hariç son 40 yılın en zayıf büyümesi olacağı istikametinde. Ortalamada olmasa da Çin’de ekonomik büyümenin bu sene %3’ün de altına inebileceğini söyleyen ekonomistlerin sayısı az değil.
Küresel iktisat yüksek enflasyon ve sakinlik sularında seyrederken, 1990’ların başından bu yana dünya iktisadının büyüme dinamosu olan Çin’de büyüme verisinin açıklanmasının ertelenmesi hayra alamet değil. Çin üzere bir rejimde ekonomik bilgilerde kritik metriklerle siyasi maksatlar için “oynanması” kuşkusu elbette yeni değil. Ama, yıllarca büyüme odaklı iktisat siyasetleri izleyip de GSMH verisinin çift haneli performansını gururla dünyaya açıklayan Çin’de böylesi bir karartma, pandemi sonrası taşları tekrar yerine oturtmaya çalışan dünya iktisadı ismine uyarıcı bir nitelikte.
Üstelik tek ancak kritik bir vakitte çok kıymetli bir bilginin keyfe bağlı biçimde açıklanmayışı, global iktisatta önder pozisyonda olma yarışında ABD ile kısasa kısas rekabet yapan bir iktisat ismine epeyce “uygunsuz” bir durum birebir vakitte. Ukrayna işgali ile globalleşmenin kabaca ikiye bölünmekte olduğu izlenirken, Batıya alternatif olarak gelişen Çin-Rusya aksı için bile sıra dışı bir haber bu.
Manşetlere, açıklanması ileri bir tarihe ötelenen büyüme verisi olarak geçse de kısa bir tarama yapınca ortaya çıkan aslında GSMH yanında açıklanmayan bilgilerin perakende satışlar, konut fiyatları ve sanayi üretimi ile ilgili bilgiler de olduğu görülüyor. Geçen hafta da beklenen ticaret sayıları açıklanmamıştı.
Sayısal incelemeden kaçınma isteği, otoriter bir devlette sıkça deneyim edilen bir durum. Ancak son 40 yılda “kabuk değiştiren” Çin rejimi için bile sıra dışı. Çin iktisadında çok derinden bir şeylerin uzun müddettir yanlış gittiği ve derinden seyreden sorunların yüzeye vurmak üzere olduğu hissini yaratıyor.
Çin ertelediği bilgi açıklamasını kesinlikle yapacak lakin bu son haber makroekonomik göstergelerin nasıl siyaset elinde oyuncak hale dönüşebildiği konusunda dünyaya yapılan bir yeni hatırlatma niteliğinde. Son 40 yılını otoriter bir rejimde piyasa iktisadını oluşturmaya, Yuan’ı birinci sınıf bir rezerv para ünitesi haline yükseltmeye ve muazzam bir borçlanma/tahvil piyasası oluşturmaya adayan Çin için değerli bir kredibilite kaybı bu son adım. Dünyanın yatırım cenneti olan Çin iktisadında uzun müddettir GSMH datalarında “dokunuşlar” olduğu bilinse ve buna karşın yatırım çekme marifetinde bir sarsıntı yaşanmamış olsa da 1970’ler biçimi uzun soluklu bir stagflasyon olasılığından korkulduğu bu periyotta Çin’den gelecek data akışının niteliği çok değerli.
Büyüme performansının seyri, sayısal üstünlük kıssaları kadar Çin’in bilgi açıklamasını keyfi biçimde ötelemesinin akabinde akıllara gelmesi gereken kimi kavramlar var. Kurumsal güvenilirlik bunlardan tahminen de en değerlisi. Katı bir formda yönetilen bir iktisat içinde kurumsal itimadın aşınması bireylerin tüketim tercihlerinin bütünü olarak da kabul edilebilecek iktisat açısından beklenmedik dönemeçlere kapıyı açıyor.
TÜRKİYE’DE KURALSIZ İKTİSAT İDARESİNDE YENİ AŞAMA
Çin’in global iktisat ismine da çok kıymetli olan büyüme verisini bu kadar rahat gizleyebilmesi, toplumsal ve ekonomik olarak yol ayrımına gelmiş Türkiye için de bedelli bir perspektif kazandırıyor.
Bu hafta Türkiye’de de bir birinci yaşandı.
AKP’nin Meclis’e sunduğu Torba Yasa içinde KKM olarak bilinen düzenlemede müddetin uzatılması ile ilgili unsura ait yapılan tartışmalarda, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nı (TCMB) temsilen Meclis’e gönderilen banka Strateji Genel Müdürü, Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) için TCMB’den kaynak transferi ölçüsünü soran Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu’na bilgi vermeyi reddetti. Bu bilgi karartması “Hazine ve Maliye Bakanlığı için bütçeden şu ana kadar 85 milyar TL faiz ödendi” açıklaması yapılırken güzelce dikkat cazip. Üstelik, vergilerimizle yapılan bu transfer hakkında bilgi edinmenin Anayasal bir hak olması bir yana, TCMB kanunu gereği kendi işleri hakkında TBMM’ye bilgi vermek zorunda.
Aşılan, işte bu eşik oldu.
Faiz siyasetinin yarattığı yüksek enflasyon ve yüksek cari açık ve faiz indirimleri kararının siyasi iktidar merkezlerinden dikte edilmekte oluşuyla TCMB’nin güvenilirliği, Banka’nın tabi olduğu kanunlar içinde hareket edip etmediği uzunca bir müddettir tartışma konusu. Bu sorular sorulduğu için de değerli sayıda ekonomist hükümetin ateş çizgisinde.
Çin örneği ile TCMB’nin hesap vermekle yükümlü olduğu Meclis’ten bilgi gizlemesi tıpkı durum değil. Lakin emsal soruları akıllara getiriyor.
Güvenilirlik sıkıntı kazanılan ve basitçe harcanabilen soyut bir kavram. Mevzu iktisat siyasetlerine, ülkenin kurumlarına olan güvenilirlik olduğunda varlığı iktisatta mucizeler yaratacak yeri sağlayabiliyor. Güvenilirlik yok olduğunda ortaya çıkan fiyaskolar ise iktisatta düzeltilmesi yıllar alacak problemlerin üretilmesine yol açarken vatandaşlarının hayatlarından da yılların çalınmasına yol açıyor.
Çin yahut Rusya üzere kuralları olan lakin siyasi başkanların inisiyatifine kalmış ekonomilerle gelişmiş, kurallı ekonomiler ortasındaki fark birçok vakit bir zihinsel algı kadar kolay bir değişkenle açıklanabiliyor.
Türkiye özelinde 2023 seçimleri öncesinde iktisat idaresinde iktidarın kimlere, nasıl bir nizama öykündüğü orta ve uzun vadeli siyaset uygulamalarının muvaffakiyetini ya da başarısızlığını belirleyecek değerli bir başlangıç noktası olarak beden buluyor.
PolitikYol
