23 Eylül 2021 tarihinde TCMB kararı ile siyaset faizi %19 dan %18’e düşürüldü; 17 Aralık 2021 tarihine kadar da kademeli olarak %14 düşürüldükten sonra, her nedense NAS olmasına karşın bu tarihten sonra TCMB faiz indirimlerine devam etmemiştir. Kim bilir tahminen de %14 faizin bir hikmeti vardır. Bu kararlar ülkemizde iktisatta yeni bir devir başlatırken karar alıcılar, beklemediği sonuçlarla karşılaşılmıştır. Her ne kadar süreç içinde birçok kişi karşılaşılabilecek sonuçları söz etmiş olsa bile bu ikazlar dikkate alınmamıştır.
23 Eylül 2021’de 8.67 olan USD/TL kuru 17. 96’ya, Eylül 2021’de %19.58 olan TÜFE %79.60’a , %43.96 olan Y-ÜFE ise %144.61’e yükselmiştir. Kelam konusu TÜFE ve Y-ÜFE’nin gerçek enflasyon bilgilerini yansıtıp yansıtmadığı konusunda da derin tartışmalar bulunurken USD kurunun da piyasa müdahaleleri olmasa kaça kadar gideceğini öngörmek çok güç.
Öte yandan, yıllık bazda Eylül 2021’de 37.8 milyar USD olan Dış Ticaret Açığı, Temmuz 2022’de 61.9 milyar USD olmuştur. 2021’de 9 aylık açık 37.8 milyar $ iken bu yıl 7 aylık açık 61.9 milyar USD olmuştur. Bu faiz kararları açıklanmadan evvel ihracatın ithalatı karşılama oranı, Eylül 2021 prestiji ile %88 iken Temmuz 2022 prestiji ile %63.7’ye düşmüştür.
Normal şartlarda bir ülkenin parasının pahası düştüğünde, bu ülkede ihracat sayıları artar, ithalat sayıları düşer, böylelikle dış ticaret açığı azalarak ihracatın ithalatı karşılama oranı yükselir, ülkemizde daha evvelki TL’nin pahası düştüğünde bu türlü olurken bu kere beklenenin tam aykırısı olmuştur.
Elbette bunun çeşitli sebepleri vardır lakin bir makro ekonomik kararda beklenen sonuçlar gerçekleşmeyince bu kararın doğruluğu konusunu yeterlice irdelemek gerekir, keza bu devirde faiz düşürülmesindeki beklenti, bilhassa iş aleminin düşük faizlerle kredi kullanarak yatırım yapmasıdır. Lakin bu türlü olmadığı yetkililerce tabir edilmektedir. Son günlerde TCMB lideri Sayın Kavcıoğlu’nun da belirttiği üzere kredilerin daha çok döviz alımına gittiği düşünülmektedir. Ağustos 2022 bankacılık bölümü datalarına baktığımızda son bir yılda toplam mevduat %92.3 artarken toplam krediler %67.1 artmıştır. Y-ÜFE’nin %144.61 olduğu ve mevduatın kredilerden daha çok arttığı bir ortamda kredilerin çok arttığını söylemek çok da inandırıcı değildir.
Öte yandan son 1 yılda döviz mevduatı 15 milyar USD ( %5.9) düşmüşken , bankaların kullandırdığı döviz kredilerinde 15 milyar USD azalmıştır. Görünen o ki; bankalarda azalan 15 milyar USD döviz mevduatı KKM (Kur Muhafazalı Mevduata giderken), piyasadan alınan dövizlerle de 15 milyar USD döviz kredisi kapatılmıştır. TL krediler ile de ilave alınan dövizler varsa, bunlarda firmaların hammadde gereksinimlerinin karşılanması maksadı ile artan ithalat talebi ile stoklara gitmiştir. Dünyada hammadde temininde zorluklar yaşanırken, fiyatları artarken, basiretli işadamının hammadde stoklarını bir ölçü arttırması son derece doğal olsa gerek. Lakin ekonomiyi yöneten kamu otoriteleri bu görüşte değiller.
Son bir yılda enflasyon süratle artarken düşük faiz oranlarından kimlerin yararlandığına baktığımızda işletme kredileri %73.3 artarken toplam tüketici kredi artışı %29.9 olmuştur. Ucuz krediden tüketiciler değil daha çok iş adamları yararlanmıştır. Enflasyonun yüksek olduğu bir devirde firmalar artan işletme sermayesi muhtaçlığının bir kısmını düşük faizli krediler ile karşılayarak karlılıklarını da artırmıştır. İSO 500 ve İSO ikinci 500 bilgilerindeki kar artışlarına baktığımızda, sadece 2021 sonu prestiji ile bile sırasıyla %139 ve %87.8 artış görülmektedir. Bu ucuz kaynak sayesinde 2022’nin orta devirlerde de gerek bankaların ( TCMB’nin ucuz fonlaması, Enflasyona endeksli kağıtlar ve Kur muhafazalı mevduat sayesinde) gerekse büyük ve orta ölçekli firmaların karlarında %300- %400 civarı artışlar görülmektedir.
Hazine bütçe bilgilerini incelediğimizde, kurumlar vergisi geçen yılın tıpkı devrine göre % 122.5 artarken, sabit gerilerden alınan gelir vergisi %59.1 artmıştır. Bu durumda sabit gelirliler enflasyon karşısında ezilirken, orta ve büyük ölçekli firmaların ise karlarını arttırarak enflasyon karşısında ezilmedikleri görülmektedir. Böylelikle her geçen gün berbatlaşan gelir dağılımı ilerisi için daha da büyük sorun olacak üzere görünmektedir.
Son periyotta yetkili kamu otoriteleri, kredi kullanımlarının azaltılması konusunda bir grup önlemler almaktadırlar, böylelikle hem seçime yakın talebi düşürerek enflasyonu bir ölçü denetim altına almayı hem de seçime yakın yeni kredi kullandırımlarımı için kaynak oluşturulması hedeflenmektedir. O denli görünüyor ki krediler konusunda kemerler bir ölçü sıkılmakta ve seçime yakın kredi musluklar açılacaktır.
Ekonomiyi yönetenler faizi düşürüp talebi arttırmak isterken, Enflasyon denetimden çıkmış, enflasyonu düşürmek için de bu defa kredileri baskılamaya başlamıştır. Kurları hür bırakıp, kurlar süratle yükselip enflasyonu artınca, bu sefer kurlar baskı altında tutulmaya başlanmıştır. Dış Ticaret Açığını azaltmak isterken, dış ticaret açığı beklenenin çok çok üzerine artmış. Politika faizini düşürmek isterken piyasa faizleri Eylül 2021 öncesinin iki katına çıkmıştır.
“Geniş halk kısımlarını enflasyon karşısında ezdirmeyeceğiz” derken onları daha çok geçim sorununa sokmuştur, vesselam ne söylendiyse maalesef zıddı yaşanmaktadır. Elbette bu duruma bir çok sebepler ileri sürülebilir lakin ‘uygulanan siyasetlerin hiç mi suçu yok’ diye bir defa de olsa düşünmekte yarar var. Gelinen ekonomik şartların makus olduğu konusunda muhalefet ve iktidar herkes hem fikir. Tahlil ya yeni iktisat siyasetleri uygulamak yahut günü kurtarmaya çalışmak ya da bir an evvel seçime gitmektir. Zaman vakit yeni ekonomik siyasetlerin ne olabileceği sorulmaktadır. Bana nazaran hukukun üstünlüğünü temel alarak, özgür niyet ve itimat ortamı oluşturmak, liyakatı temel almak, özerk kurumları oluşturmak, sağlıklı datalar yayınlamak ve toplumsal ekonomik, hukuksal vb yönleri ile birlikte ele alınmış siyasetlerin olduğu bir ekosistem yaratmaktır.
Murat ŞENOL – Ekonomist