Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yarın Eylül ayı enflasyonunu açıkladı. Türkiye’nin resmi enflasyonu olarak kabul edilen TÜFE’nin (Tüketici Fiyat Endeksi) yüzde 61’i aştı.
Son altı yıldır hiç tek haneli düzeylere inmeyen enflasyon, geçtiğimiz yılın Ekim ayında yüzde 85,51 ile Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarında geçen 21 senede en yüksek düzeyine ulaşmıştı.
Eylül ayında Orta Vadeli Programı açıklayan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, yıl sonu enflasyon iddiasını yüzde 65 olarak ortaya koymuştu. Lakin enflasyondaki aylık artış suratı bu düzeylerde olursa Türkiye’nin bu kestirimi tutturması da mümkün olmayacak.
Yüzde 72’yi enflasyonda zirve noktası olarak görenler kadar 2024’ün birinci çeyreğinde yüzde 80’i aşacağını savunanlar da var.
İstanbul enflasyonu yüzde 73’ü aştı
TÜİK’in yarın açıklayacağı enflasyon oranının “öncü göstergesi” olarak kabul edilen İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) İstanbul Ücretliler Endeksi’nde Eylül ayı artışı yüzde 5,46 olarak hesaplandı.
İTO’nun altmış yıldır ölçtüğü endekse nazaran yıllık enflasyon yüzde 73,18’e ulaştı.
2022 Mart’ına kadar yakın giden İTO ve TÜİK’in enflasyon bilgilerindeki ahenk bu tarihten sonra bozuldu fakat seçimlerden sonra iktisat idaresindeki değişimle birlikte yine paralellik göstermeye başladı.
Atabay: “Doğal gaz ve elektrik fiyatlarındaki artışlar domino tesiriyle enflasyondaki yükselişi canlı tutacak”
Ekonomist Güldem Atabay, son üç ayda olduğu üzere bu ay da TÜİK’in enflasyonunun İTO dataları ile uyumlu gideceğini düşünüyor.
VOA Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Atabay, “Aslına bakarsanız TÜİK’te bir grup değişikliği olmadı. Tıpkı takım devam ediyor lakin bilgiler dört, beş ay öncesine nazaran daha gerçekçi açıklanıyor. Herhalde bunun iktisat idaresindeki değişiklikle ilgisi var. Eylül ayına ait piyasa beklentisi yüzde 4,5 civarında bir artış. Lakin ben bunun üzerine çıkılacağını ve yüzde 5- 5,5 dolaylarında bir artış açıklanacağı kanaatindeyim. Doğal aylık bazda artışlar burada kalmayacak. Önümüzdeki altı ay içinde enflasyonun yüzde 80’leri göreceğini düşünüyorum. Doğal gaz ve elektrik fiyatlarındaki artışlar domino tesiriyle enflasyondaki yükselişi canlı tutacak” dedi.
Erdoğan enflasyondaki artışı dışsal faktörlere bağlıyor
Dün TBMM’nin yeni yasama yılı açılışında milletvekillerine hitap eden Cumhurbaşkanı Erdoğan, iktisattaki sıkıntıları kabul ederken dış kaynaklı enflasyona işaret etti.
Erdoğan, “Dünya genelinde enflasyon oranları son 60-70 yılın en yüksek düzeylerine ulaştı. Besinden güce, ticaretten istihdama kadar her alanda önemli dertler yaşanıyor.
Gelişmiş ülkeler dahil çabucak hiç kimse önünü net bir formda göremiyor. Türkiye olarak biz de ister istemez bu aksiliklerden etkileniyoruz” dedi.
“Gıda fiyatlarında daha da problemli bir sürecin kıyısındayız”
Güldem Atabay ise dünyada besin enflasyonunun düşmesine rağmen Türkiye’de besin enflasyonunun manşet enflasyonun üzerinde olduğuna dikkat çekiyor.
“Gıda fiyatlarının global ölçekte bozulmasına evvel pandemi, sonra iklim krizi neden oldu. Son bir buçuk yıldır da Ukrayna’nın işgali ve buna bağlı olarak tahıl koridorunun bozulması da bundan rol oynuyor. Lakin bir müddettir global besin fiyatları olağana dönerken Türkiye’de dönmüyor. Bunun nedeni de büyük ölçüde içsel faktörler. Tarım dalında önemli bir verimsizlik sorunu var, üstelik mazot fiyatları da maliyetleri arttırıyor, natürel kuraklık da eforu. Tarımda kırk yıldır sıkıntılar var lakin son periyotta güzelce patladı. İklim krizinin biteceğine dair işaret yok, çiftçinin meselelerine kalıcı tahlil arayışı da yok. Ekonomik program çiftçiyi korumuyor. Bu nedenle Türkiye’de besin fiyatları, daha uzun müddet yüksek devam edecek. Kısa periyotlu konuşmak gerekirse kış geliyor. Taze zerzevat bitecek, besin fiyatlarında daha da dertli bir sürecin kıyısındayız.”
Doçent Çakmaklı: “Enflasyonda zirve noktası yüzde 72”
Koç Üniversitesi İktisat Bölümü’nden Cem Çakmaklı ise TÜİK’in Salı günü (yarın) son iki ayda olduğu üzere tekrar Eylül ayı enflasyonunu da beklenenden yüksek açıklayacağı niyetinde.
VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Doçent Çakmaklı, “İstanbul Ticaret Odası’nın Eylül ayı enflasyon oranı benim iddiamdan düşük kaldı. Bu bilgi açıklanmadan evvel TÜİK’in Haziran ve Temmuz aylardakine yakın bir enflasyon açıklayacağını düşünüyordum. Hala en az yüzde sekiz açıklayacağı kanaatindeyim ki bu olursa aslında 12 aylık enflasyon yüzde 62-63’lere gelmiş olacak. Biz yaz aylarında yaptığımız hesaplamalarda yıllık enflasyonun yüzde 72 hesaplamıştık. Orta Vadeli Program’da beklenti 65 ancak hala biz 72’ye çıkacağını düşünmekteyiz. Sonbaharda hem mevsimsel tesirler enflasyonu yükselişini tetikleyecek hem de geçen sene Aralık enflasyonu çok düşüktü orada da baz tesirini üst istikametli göreceğiz. Doğal akaryakıt ve vergi artışları enflasyon üzerindeki tesirinin en az üç ay süreceğinin de altını çizmiş olayım” dedi.
“Maliye siyasetlerinde yapısal ıslahatlar kural; dar gelirliler, sabit gelirliler desteklenmeli”
Cumhurbaşkanı’ndan başlayarak iktisat idaresi enflasyonla uğraşta kararlı olduğunu sık sık ortaya koyuyor.
Koç Üniversitesi öğretim üyesi, bunun gerçekleşebilmesi için Merkez Bankası’nın para siyasetlerinin kesinlikle Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın uygulayacağı yapısal ıslahatlar ve sıkı maliye siyaseti ile desteklenmesi gerektiğini vurguluyor.
Prof. Çakmaklı, “Bu enflasyonu dar gelirliler ve natürel ki sabit gelirliler çok daha sert hissediyor. Zira besin enflasyonu manşet enflasyondan çok daha yüksek. Onların tüketim sepetinde mecburî tüketim harcamaları yüklü. Besin ve kira burada ana kalem. Maaş artışları geriden geldiği için enflasyona karşı gözetici olamıyor. Üstelik seçimlerde hakikat hükümetin kendini rahat hissetmesi yıl sonundaki artışları da negatif etkileyebilir. Seçimlerden sonra vergi düzenlemelerinde hükümetin kendisini rahat hissettiğini gördük. Toplumsal devlette maliye siyaseti daha dikkatli uygulanmalı. Ziyan gören kesitleri destekleyici ince ayarlar yapılmalı. Yalnızca para siyaseti ile enflasyon süratle yüzde 20’lere düşemez. Kesinlikle Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yapısal ıslahata gittiği maliye siyasetleri ile buna dayanak vermesi gerekiyor. Enflasyonla uğraş için bu kaçınılmaz” diye konuştu.
VoA /Hilmi Hacaloğlu