Dünya Gazetesi’nden Şebnem Turhan Borsa İstanbul’da yaşanan, kiminin operasyon ismi verdiği vadeli süreçler krizinin ana çizgilerini haberinde anlatıyor. Biz de kısaltarak sizlerle paylaşıyoruz.
1- Neler oldu da kriz yaratıldı?
İlk evvel temmuz ortasında borsaya bir yabancı talebi olduğuna yönelik açıklamalar yapıldı ve bu yabancının da bilhassa bankacılık paylarına park ettiği belirtildi. TCMB bilgileri bu yabancı talebinin hayli cılız 750 milyon dolar seviyesinde olduğunu gösterse de piyasada fitili birinci bu duyum ve açıklamalar ateşledi. Akabinde bankacılık payları süratli bir ralliye girdi. Birtakım aracı kurumların ve birtakım yatırımcıların bilhassa bankacılık paylarındaki yüksek hacimli süreçleriyle borsa bir anda üste gerçek süratle hareketlendi. O periyotta analistler bir türlü neden artık bankacılık paylarının bu kadar süratli yükseldiğine ve tavan tavan gittiğine mantıklı bir açıklama getiremedi. Bu süreçlerde ise birtakım yatırımcı ve Türk aracı kurumların büyük montanlı buyruklarının olduğu ve kaldıraçlı süreçler için VİOP’un kullanıldığı ortaya çıktı. Sürü psikolojisiyle bankacılık süreçlerine kaldıraçlı buyruklarla alım atağı başlattı. Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati 11 Eylül Pazar günü yaptığı açıklamada “Borsamızdaki yükselişin temelinde ekonomimizin artan üretimi ve istihdam kapasitesi yatıyor” dedi. Fed’in temmuz enflasyon verisi ile Akbank’ın vakfının yalnızca 8 milyon lotluk satış yaptığı 13 Eylül günü işler bilakis döndü.
2- Hangi paylar bu periyotta öne çıktı?
5 Temmuz-13 Eylül tarihleri ortasında yaklaşık yüzde 170 oranında inanılmaz yükseliş kaydeden bankacılık endeksi, 12 Eylül’deki doruktan bu yana yüzde 35’in üzerinde, BİST100 endeksi ise yüzde 12 düşüş yaşadı. Yükseliş periyodunda de iki kamu bankası başı çekiyordu. Düşüşte ise Vakıfbank, Halkbank, TSKB ve Şekerbank payları öne çıktı.
3 – Neden tüm endeksler sert biçimde geriledi?
Kafalardaki bir soru da yüksek hacimli kaldıraçlı süreçlerin 13 Eylül ile başlayan düşüşle ne kadar teminat tamamlama davetine maruz kaldığı ve bunun neden yalnızca bankacılık paylarını değil tüm borsayı altı üst ettiği? Takasbank bilgilerine bakıldığında teminat tamamlama davetlerinin her geçen gün arttığı görülüyor. 9 Eylül’de 868,8 milyon liralık bir teminat kapama daveti yapılırken 15 Eylül ile birlikte 1,8 milyar liraya kadar yükseldi. 16 Eylül’de 1,5 milyar liralık, 19 Eylül’de ise 1,4 milyar liralık teminat tamamlama daveti oldu. Son üç süreç gününde neredeyse 5 milyar liralık teminat tamamlama daveti geldi. Yatırımcılar günlerdir banka paylarında satışlarla likidite yaratarak teminat tamamlamaya çalışırken tamamlanamayan teminatlar aracı kurumların üzerinde de baskı oluşturdu. Bu da yalnızca bankacılık paylarının değil satılmak zorunda kalan öteki pay senetlerinin de fiyatlarının gerilemesine ve BİST100’de de düşüş yaşanmasına yol açtı.
4- SPK toplantısında ne konuşuldu?
Tüm bu hareketler küçük yatırımcılar başta olmak üzere hayli büyük bir zararın yaşanmasına yol açtı ve bu noktada SPK evvelki gün evvel bir kısa yazılı açıklama yaparak akabinde da güç durumda oldukları belirtilen aracı kurumlarla bir ortaya gelerek deva aramaya başladı. Saatlerce süren hatta teknik grupların farklı bir toplantı yaptıkları görüşmelerden ise somut bir sonuç çıkmadı. Aslında mevzuya yakın kaynakların verdiği bilgiye nazaran piyasanın sağlıklı işlemesine tehdit oluşturan ve sistemik risk haline gelen bu durumun evvelki akşamki toplantıda çözülmesi hedefleniyordu. Toplantıda piyasa uzmanlarından edinilen bilgiye bilhassa epey zor durumda olan 4 aracı kurumun ve piyasanın düze çıkarılabilmesi için Takasbank’ın devreye girmesi yahut bankalara kendi paylarında geri alım yapmaları üzerinde duruldu, aracı kurumlar nakdi uzlaşma teklif etti. Yani vadeli kontratlarını vade bitmeden vermek ve zararın daha fazla artmasını beklemeden ellerindeki kontratlardan kurtulmak istediler.
5- Yabancı ajansa gelen açıklamanın manası ne?
SPK toplantısının akabinde kurumlar sessizliklerini korurken Bloomberg’in haberine nazaran yetkili, aracı kurumlara ait şu anda sistemik bir risk olmadığını fakat kimi işverenlerin ziyan edeceğini lisana getirerek tahta kapatmanın son tercih olduğunu ve likiditedeki gelişmelere bakılacağını söyledi.
6- Takasbank neden teminat oranlarını değiştirdi?
Takasbank dün yaptığı açıklamayla bugünden itibaren VİOP’ta banka paylarında yeni teminat oranlarının devreye alındığı, 21.09.2022 tarihinde gün içi birinci risk hesaplama süreçleri sonrasında devreye gireceği açıkladı. Değişiklikle Akbank’da 160 olan teminat 115’e, Garanti’de 290’dan 205’e, Halkbank’ta 130’dan 90’a, İş GYO’da 365’ten 200’e, İş Bankası’nda 120’den 85’e, Şekerbank’ta 50’den 40’a, TSKB’de 65’ten 45’e, Vakıfbank’ta 120’den 95’e, Yapı Kredi’de 85’ten 70’e indirildi. Uzmanlar, teminat ihtiyacını azaltıldığı için teminat davetlerinde bir ölçü rahatlama yaşanabileceğine işaret etti. Bu adım atılmasının akabinde bankacılık paylarında üst taraflı hareket hızlandı ve endeks yüzde 3 primi aştı.
7- Nakdi uzlaşma olmazsa ne olabilir?
Nakdi uzlaşmaya otoritenin müsaade vermemesi durumunda vade sonunda kontratı teslim ederek hisseyi almak zorunda kalacaklarını vurgulayan uzman, bu durumun ise Şekerbank, Vakıfbank üzere halka açıklık oranı düşük olan bankalarda bir kurumun halka açık hisselerin hepsine sahip olması sonucunun doğacağını söyledi. Bunun da bir anomali oluşturacağına dikkat çeken uzman tek mantıklı çıkar yolun nakdi uzlaşma üzere göründüğünü belirtti.
8- Neden bankacılık kaldıraca uygun değil?
Piyasa uzmanları soluksuz yükseliş vakitlerinde da bankacılık paylarında bu derece iştahlı hareketleri manalandırmakta zorluk çekmiş ve yatırımcılara ihtarlarda bulunmuştu. Bankacılık dalının öbür dallar üzere olmadığını vurgulayan uzmanlar bilançosu, regülasyonu, kredi büyümesi, faizleri daima bilinen ve çok sürprize açık olmayan kesimin kaldıraçlı süreçler için de uygun olmadığını lisana getirdi.
9- Dalgalı seyir nereye kadar devam edecek?
Piyasa uzmanları devanın tekrar piyasa düzeneği içinde arandığını ve kamunun elinin hissedilmesinin ise piyasaya itimat verdiğini söz etti. Lakin çabucak bugün yarın ortalık durulur yorumu yapmak mümkün değil. Bilhassa dün de en çok düşenlerin doruğunda yer alan paylardaki seyir ve teminat tamamlama davetlerinin karşılanıp karşılanamayacağına nazaran oynaklığın devam edebileceğine dikkat çeken piyasa uzmanları her ne kadar borsadaki hareketler global gelişmelerden bağımsız olsa da Fed’in bugünkü adımı sonrasında global piyasalardaki hareketin de oynaklığın dalga uzunluğunu artırabileceği görüşündeler.
Haberin tamamı burada.