Diken, Borsa İstanbul’daki gelişmeleri ve iktisat idaresinin hususa ait açıklamalarını ekonomistlere sordu.
Borsada dolar bazında rekor olmadığını belirten Ali Ağaoğlu, sürdürülebilir bir yabancı girişi konusunda kuşkularını aktardı.
Konuştuğu birtakım büyük yatırımcıların da durumu açıklayamadığını bildiren ekonomist Güldem Atabay, borsaya girişin ‘normal yabancı’ olmadığını söyledi.
“Bizim anladığımız yolların dışında paralar gelip de borsaya girmiş olabilir” diyen Emrah Lafçı’ysa Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin ‘yatırım tavsiyesi’yle ilgili “Aşağı gittiğinde beşerler para kaybederse ne olacak” diye sordu.
BIST 100 endeksi bir sene evvel 1474 puandayken şimdiyse 3308 düzeyinde. Yani son bir yıldaki artış yüzde 124.
Bu yaz aylarındaysa hızlandı. Borsa, global piyasaların resesyon ve enflasyon ikilemiyle negatif bir seyir izlediği ağustosta rekor üzerine rekor kırarak, yüzde 22,33 bedel karıyla son 13 yılın en güzel aylık performansını sergiledi.
Son bir ayda yabancı yatırımcının girişi, bilhassa de bankacılık endeksinin hükümetin tedbirlerinin karlılığı düşüreceği kaygılarına karşın süratli bir ralliye girmesini sağladı. Pandemi devrinde net karını beş kata kadar artıran bankaların payları yükselişe öncülük etti.
Bu tabloyla ‘coşan’ Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, borsaya yatırımı tavsiye ederek, “Doğrudan yatırımlar ve çeşitli enstrümanlarla Türkiye’ye bir giriş olduğunu gözlüyoruz, bunun yansıması nerede? BIST’te. BIST’e giren ölçü 300 milyon doların üzerinde. Dünya inançlı bir liman arıyor ve Türkiye dünyada bu inançlı limanların başında geliyor” demişti.
Nebati, Borsa İstanbul’da süreç gören şirketlere 1-18 Ağustos ortasında 13,6 milyar lira (750 milyon dolar) yabancı yatırım girdiğini belirtti.
Ama BIST 100 endeksi, dolar bazında 2013’teki rekorun gerisinde. Endeks, Mayıs 2013’te dolar/TL kuru 1,81 düzeyindeyken dolar bazında 5,10 sentlik düzeyle rekor kırmıştı.
Uzmanlar bu durumun sıhhatsiz olduğunu belirtiyor.
Ekonomist Ağaoğlu: Dolar bazında bir rekor yok
Diken’e konuşan ekonomist Ali Ağaoğlu, borsada aslında ‘rekor’ denecek bir durumun olmadığını söyledi: “Rekor dediğimiz şeyler aslında nominal rekorlar. Yani gerçek pahasını yansıtmıyor. Örneğin bir ons altın 1700 dolar. Dolar, 5 TL düzeyindeyken bir ons altın 8 bin 500 lira ediyordu. Artık TL paha kaybetti ve ons altın 30 bin lirayı geçti. Yani bu durumda ons altın rekor kırmamıştır, TL kıymet kaybetmiştir. Borsa için de dolar bazında birebir şey geçerli. O yüzden bunlara rekor olarak bakamıyorum. Borsanın dolar bazında kıymeti 1,83 dolar. Biz 5,1’leri yaşamıştık. Bu durum servetinizin neredeyse üçte ikisini kaybetmişsiniz manasına geliyor.”
Borsanın enflasyona karşı küçük tasarruf sahiplerinin sığınabileceği yegane yerlerden olduğunu belirten Ağaoğlu, büyük yatırımcıların da bu durumu kullandığını lakin yeniden de bunun büyük bir performans olmadığını söyledi.
Ağaoğlu şunları söyledi: “Gittikçe kendi içine kapanan piyasalarda olduğu üzere yerli yatırımcılar ortalarında alıp satarak trafiği üst çekiyorlar. Benim gördüğüm bu. Açığa satışta da pürüzler var. Fiyat dengeleme düzenekleri ortadan kalktığı için tek taraflı hareketler çok süratli değişimler yaratabiliyor.”
Enflasyon bu türlü devam ettiği sürece borsanın yükseliş trendini koruyacağını belirten Ağaoğlu, şöyle uyardı: “Dolar uzun müddettir yatay gidiyor. Bu yükselişler dolar bazında da yararları arttırdı. Dolar bazında servetini saklayan birisi varsa yüzde 40-50 para kazanmış oluyor. Onlar da karlarını cebine koymak isteyebilirler. O yüzden daima üst çıkacak demek olağan olmaz. Ancak enflasyon arttıkça yükseliş trendi sürebilir.”
‘Yabancıların kalıcı geldiğinden emin değilim’
Cari açığın ağustosta 11 milyar doları aştığını vurgulayan Ağaoğlu, borsaya ‘yabancılar’dan gelen 800 milyon doların girmesiyle kurtarılacak bir tablonun olmadığına işaret etti.
Yabancıların hakikaten yatırım yapmaları için evvel tahvil piyasasına gelmeleri gerektiğini belirten Ağaoğlu, “Bir ülkenin para piyasasının sahiden sağlıklı işleyip işlemediğini gösteren şey tahvil piyasasıdır. Ancak bizim tahvil piyasalarımız kamu eliyle tuhaf bir biçimde çalışıyor. Enflasyonun yüzde 81 olduğu bir yerde bono faizi nasıl 15 olur? Bu makul ve mantıklı bir şey değil. O yüzden yabancıların kalıcı bir biçimde geldiğinden emin değilim” dedi.
‘Sürdürülebilir bir yabancı girişi konusunda kuşkularım var’
Ağaoğlu, “Yabancı kurumlar üzerinden Türkiye’ye fon girişi olabilir ancak bu da net değil. Sürdürülebilir yabancı girişi olduğu konusunda kuşkularım var. Yurt içindeki yatırımcılar bu yükselişleri basitçe yönlendirebiliyorlar” dedi.
‘Bu bir vitrin süslemesi’
Kamunun borsanın yükselişini güzel karşıladığını ma gerçekte bir muvaffakiyet göremediğini belirten Ağaoğlu, “Aslında bu bir vitrin süslemesi. Borsa bugünkü şartlarda 5,1 dolara çıksa da sağlıklı olmaz. Zira gelir dağılımı bozuk, hiçbirimiz güçlü hissetmeyiz” dedi.
Kamu bankaları başta olmak üzere bankacılık dalıyla borsanın yükselmesinin kendisinde soru işareti yarattığını belirten Ağaoğlu, enflasyon muhasebesi geldiğinde gerçek karların ortaya çıkacağını söyledi: “Bankaların dolar bazında ve enflasyondan arındırılmış karlarına baktığımızda kıymetli sayılar görülmüyor.”
İktisatçı Güldem Atabay: Şaibeli hareketler var
İktisatçı Güldem Atabay, Nebati’nin borsayla ilgili ‘yatırım’ açıklamasının akabinde gelişen atılımları kuşkulu bulduğunu söyledi.
Hükümetin eksi 60 milyar dolara kadar düşen Merkez Bankası rezervleri nedeniyle önümüzdeki kış için döviz arayışında olduğunu belirten Atabay, seçim ortamını da hatırlatıp şunları söyledi: “Böylesi bir ortamda faiz indirimi öncesi bankalarda olağandışı bir hareketlilik başlıyor. Yatırımcıların Türkiye’ye gelip idare riskini alıp bankalara yönelmesini rasyonel olarak açıklamak kolay değil. Böylesine bir durumun gerisinden faiz indirimi geliyor ve devam edeceğini de duyuyoruz. Bütün bunlar şaibe yaratıyor. Kar ettiği söylenen bankalarla faiz sonu ve enflasyon muhasebesi de düşünüldüğünde bu hareketin açıklaması yok. Şu formda bir ‘yabancı girişi var’ diyemiyorum. Lakin bunun ‘normal yabancı’ olmadığını düşünüyorum. Zira örneğin Rusya’yla döviz muhtaçlığı kapalı kapılar gerisindeki mutabakatlarla temin edilmeye çalışıldı. Bir yandan döviz satışları da devam ediyor. Öbür taraftan ABD Merkez Bankası’nın atakları sonrası gelişmekte olan piyasalardan sermaye çıkışları varken Türkiye nasıl olur da seçimlere çeyrek kala sermaye çekiyor? Bu şeffaf değil.”
‘Büyük yatırımcılar da durumu açıklayamıyor’
Görüştüğü birtakım büyük yatırımcıların da borsadaki gelişmelere açıklama getiremediğini belirten Atabay, küçük tasarruf sahiplerinin bu trene atlamaması gerektiğini söyledi: “Eğer siz bir bakan olarak borsayı öneriyorsanız çok negatif gerçek faiz siyasetinin sonucu olarak küçük yatırımcıyı riske atıyorsanız endeksi sürüklemek için en kolay prosedür banka paylarını üst çekmek. Bunun ismine manipülasyon denir lakin demeye dilim varmıyor. Zira bunu birinci elden söyleyen Hazine ve Maliye bakanı. Kuşkulu bir durum var, ben küçük yatırımcı olsam dikkatli olurdum, bu trene atlamazdım. Teklifim bu. Pay senediyle süreç yapan büyük yatırımcılarla görüştüğümde onların da açıklayamadığı bir durum var. Vakitle ortaya çıkacak fakat şu anda faili meçhul bir para bu. O yüzden hükümetin şimdiye kadar attığı adımları da düşününce kuşkulu bir hareket üzere duruyor. Kimsenin de bir açıklama getirememesi beni rahatsız ediyor.”
‘Şüpheli hareketler devam edebilir’
Pazar açıklanan orta vadeli planın dengeli olmadığı ve gerçeklikten kopuk olduğunu söyleyen Atabay, bu ‘senaryonun’ içinde kalmak için kuşkulu hareketlerin devam edebileceğini belirtti: ‘dezenformasyon’ yasası üzere şeyler de buna eşlik edecek. Kuralsız bir iktisatta hukuksuz bir sistem içerisinde biraz daha boğulacağız.”
‘Nebati’nin açıklamaları kuşkuları artırıyor’
1995’ten beri ekonomist olduğunu ve Türkiye’yle dünyayı takip ettiğini belirten Atabay, hiçbir yerde iktisat bakanının “Borsaya girin” gibi bir tavsiye verdiğini duymadığını belirtti: “Bizde çok büyük fonlar yok. Bu türlü bir riski önerebilen bir maliye bakanı beni hem hayrete hem de dehşete düşürdü. Hasebiyle ben bunu olağan karşılamıyorum. Buna bağlı olarak da ‘yabancı’ para girişinin kaynağı hakkında kuşkularım artmış oluyor.”
Neden bugün?
“Türkiye borsası cazip bir yerdi de yabancılar bugüne kadar aylardır yıllardır gelmediler de neden bugün geliyorlar” sorusunun yanıtının olmadığını belirten ekonomist Emrah Lafçı, bu durumun mantıklı olmadığını belirtti.
Lafçı şunları söyledi: “Daha evvel söylenen senaryo şuydu: Seçim sonrasında iktidar değişecek. Yabancıya cazip gelecek Türkiye, hukuk devleti prensiplerinin de öne çıkmasıyla yatırım alacak fikri ve seçim öncesinde de borsaya birileri gelecek… Ancak seçime daha çok var. İkincisi de seçime gidişimiz de dikensiz gül bahçesi olmayacak üzere görünüyor. O bu yüzden bu senaryo ne kadar gerçek not etmek lazım.”
‘Neden kamu bankalarına?’
Lafçı şöyle devam etti: “Belli bölümlerde ağırlaşma var. Burada da en dikkat çeken kamu bankaları. Halkbank ve Vakıfbank tarihlerinde görmedikleri kadar üst üste tavan süreç görüyorlar. Bugün de tavan Halkbank. Bunların neden kamu bankalarına geldiklerini de sorgulamak lazım. ‘Türkiye’de bankalar ucuz’ denir lakin yabancılar ‘Bankaların içinde kredilere ait sorunun ne olduğunu bilmiyoruz’ fikrindeydi. Onun için pek buralara teveccüh göstermezlerdi. Bence hala göstermiyorlar.”
‘Bizim anladığımız yolların dışında paralar…’
Borsadaki süratli hareketin ‘daha evvel karşılaşmadığımız’ türden olduğu belirten Lafçı, 128 milyar dolar sıkıntısına misal bir şekilde ‘farklı’ yollarla gelen paranın borsaya girmiş olabileceğini söyledi: “Yani bizim anladığımız yolların dışında paralar gelip de borsaya girmiş olabilir. Bunun ne olduğunu bilmiyorum ben. Daha evvel doları tutmak için 128 milyar dolar harcandığını öğrenmiştik. Artık de benzeri bir biçimde bizim bilmediğimiz yollarla borsaya para giriyor olabilir. Birinci akla gelen de Rusya’dan gelen paralar. Bunun bir kısmı olabilir. Fakat tam bilemiyoruz. Sıhhatsiz üzere görünüyor olmasının sebebi alışık olmamamız. Borsanın bu kadar süratli ve dik üst gitmesi bizim daha evvel karşılaşmadığımız cinsten bir hareket. Bu hükümetin bu türlü bir vakitte bunu gerçekleştirmesi de kıymetli.”
‘Borsaya girin diyorsa bildiği bir şey vardır’
Tek elden ve ‘kumanda’ ekonomisi dönüşmüş bir halde yönetilen bir ortamda Bakan Nebati’nin “Borsaya yatırım yapın” ifadesinin sorgulanması gerektiğini belirten Lafçı, “Gönül rahatlığıyla ‘Borsaya girin’ diyorsa onun bildiği bir şey vardır hür piyasa düzeneği dışında. Borsa üst da gidebilir aşağı da. Aşağı gittiğinde beşerler para kaybederse ne olacak? Bakana, ‘Kardeşim seni dinledik paramız gitti’ diyebilirler haklı olarak.”
“Belli ki bir yerden para bulundu. Bunun da gideceği yer borsa” diyen Lafçı, seçime kadar, bu piyasayı tahkim etmek için bu biçim şeylerin devam edeceğini öngördü.
Diken